Nogal zwalkerig stukje over bordjes en letters.

Het mooiste bord, hoewel in verregaande staat van afbladdering en verbleking hangt hier, aan het eind van de straat. De tekst is in het Nederlands een beetje dubbelop, levensmiddelen goederen staat er. Het is, voor mij, vooral de zelfgetekende afbeelding met kaas, brood, worst, en ik denk yoghurt die het mooi maakt. Het winkeltje is al erg lang dicht, de koelvitrines staan al sinds we hier komen langzaam buiten weg te roesten.

Iets verderop, aan de muur van het gemeentehuis hangt een emaille bordje waarop staat dat je bij brand nummer 160 moet bellen. Prachtbordje, vooral die omhooggaande rode pijl die naar 160 wijst. 

In Targovishte zag ik deze week, nadat er een enorm modern reclame ding voor bier van de zijkant van een flat was verwijderd deze afbeelding. Er staat iets als "gebruik zonder toezicht leidt tot brand" en bovenin weer het te bellen nummer bij brand, 160. 

Even tussendoor. Het lijkt soms alsof alles hier oud, kapot dan wel ingestort is. Maar dat is natuurlijk niet zo. Hierboven een afbeelding zonder dingen die kapot zijn. Het is de winkelstraat van Popovo (stad op 10 minuten, 15.000 inwoners), de Boulevard Bulgaria. Al zegt iedereen Bul Bulgaria. Er zijn banken, restaurants, winkels met telefoons, apotheken, al dat soort dingen. Binnenkort opent een meneer uit Nederland er zelfs een eetcafé. Hij beloofde op Facebook soms André Hazes te draaien. Nooit Mecano of Minny Pops, altijd André Hazes. Maar goed. De Bul Bulgaria, het zou zomaar Steenwijk kunnen zijn, Langedijk of Maarsen.

Al vindt je daar dan waarschijnlijk weer geen speelgoedtank met rode sterren erop.

Ook in Bulgarije grijpt de moderne tijd om zich heen. Reclame en belettering van winkels wordt flitsender, schreeuweriger mag ook. En dat is jammer. Vroeger was tenslotte alles beter. Of in ieder geval de typografie.

Deze bijvoorbeeld, een beetje verbleekt. Fonetisch staat er veterinarna apteka. Apotheek voor dieren. Daar heb je er hier een aantal van. Je kunt er eenvoudige geneesmiddelen voor dieren kopen, rattengif, hondenbrokken. Er zijn hier nog veel meer agro apteka's. Plantenwinkels maar dan vrijwel zonder planten. Die zijn hier erg duur. Wel vindt je er veel zaden, potgrond, heggenscharen en bestrijdingsmiddelen als Round-up. Mooi aan de muur vind ik het bordje rechtsboven, frisiorski salon, kapsalon. Met alleen maar eenvoudige schaar erbij. Niks geen gezandstraalde, eeuwig lachende te mooie mensen met raar haar. Nee, gewoon een schaar.

Of deze, Koffie Club (koffiehuis is denk ik beter) "Retro". Jammer van die groene tierlantijntjes maar de kopjes zijn wel weer fijn. Retro is al jaren dicht.

Of deze, mooi met de hand getekend en ingekleurd. Konfektia, dat lijkt me verder duidelijk. Aan de Acen Zlatarov straat nummer 25. Vgod (ingang) B. Het winkeltje zit (of zat, het bestaat niet meer) in zo'n stereotype grauw socialistisch flatblok. 

Deze mini market is gesloten maar aan de overkant van de straat is er één die open is. Maar de belettering is een voorbeeld van, tja, de hoofdpijn die het Bulgaars kan geven. 

Bulgaars kun je op twee manieren schrijven. Er is het cyrillische alfabet. Als drukletter zeg maar. Dat kunnen Annet en ik nu wel probleemloos lezen (al betekent dat niet dat we het begrijpen). Maar, als je dat alfabet gebruikt om te schrijven wordt het wat spijkerschrifterig. Dit, д is een d. Maar die д schrijven wordt tekenen. In de tweede, van de drukletter afgeleide vorm wordt de d (д) een g.. De i in het Bulgaars is и en die wordt in de tweede vorm een u. En dan komt de letter m in de tweede vorm van het alfabet ook nog eens twee maal voor. Een keer met ronde boogjes, dan is het een m, en een keer met scherpe hoekjes, dan is het een t. Of andersom. Gek wordt je er van. 

O, en nummer 160, het nummer dat je moet bellen als je jerrycan in brand staat, dat nummer bestaat als sinds 2011 niet meer.

Mafkees, kledingbakken en Dorus Rijkers.

Toen Annet en ik, een acht jaar terug, na het overlijden van mijn moeder haar appartement leeghaalden bleven we, nadat een aantal kortaffe meneren van een christelijke hulporganisatie de meubels mee hadden genomen zitten met haar kleding. Die konden naar de kringloop. Maar waarom zouden we ze niet in zo'n kledingbak doen? Die kleding zou dan gebracht worden naar arme en misschien ook wel zielig trieste oude vrouwtjes die in hun keuken woonden in Oost Europa. Roemenië, of Bulgarije of zo.

Ik weet nog dat we lang hebben moeten zoeken naar zo'n kledingbak. Er staat me bij dat er nog maar weinig waren. Vooral omdat ze voor overlast zorgden. Ze werden in brand gestoken, of ze werden leeggeroofd. Maar misschien was dat alleen in Den Helder. 

Laatst reden we naar Targovishte, dat is een wat grotere stad (rond de 35.000 inwoners) op een klein uur rijden. We volgen er Bulgaarse les, er is een Lidl met Nederlandse kaas die gemaakt wordt in Polen, de oogkliniek is er en er zijn een aantal grote tweedehands kledingzaken. 

Een grote winkel is die van Humana. Humana zat vroeger ook in Nederland maar sinds de leiding grote sommen geld naar buitenlandse rekeningen schoof is de naam uit Nederland verdwenen. De winkel in Targovishte ziet er uit als een doorsnee ketenwinkel en uit de luidsprekers in het plafond klinkt dezelfde wezenloos automatische boom tsjak muziek als in Nederland. Het idee is leuk maar de uitvoering laten we zitten.

Leuker is Mania. Die winkel ligt in het kloppend winkelhart van Targovishte. Dat winkelhart is één, niet al te lange straat met veel terrassen, zaken waar je dode dieren kunt eten, een boekwinkel zonder Engelse boeken en een kapotte fontein. 

Bij Mania kun je allerlei kleding kopen. En aan al die kledingstukken hangen geen prijskaartjes. Afrekenen doe je per gewicht. Een partij hangt een x aantal weken. Helemaal aan het begin van de periode betaal je een hogere prijs (maar in vergelijk met West Europa nog steeds erg lage) per gewicht dan aan het eind. Een deel van de opbrengst gaat naar een project "vrouwen met borstkanker" in Bulgarije. En al de kleding die je er kunt kopen komt uit West Europa. 

Wie hier wat langer rondloopt ziet opmerkelijk vaak kleding met een Nederlandse opdruk. Een oudere meneer met een dik, oranje jack van een bouwbedrijf, een jongen met een shirt met daarop "Mafkees". 

Het was misschien grenzeloos naïef van me om te denken dat de kleding van mijn moeder bij eenzame oude vrouwtjes terecht zou komen. Want zo gaat het dus niet begreep ik toen ik wat zocht op kledinginzamelingen, kledingbakken en dat soort dingen. Er zijn misschien een paar liefdadigheidsclubs die ingezamelde kleding daadwerkelijk zelf ergens heen brengen maar het gros van de kleding uit bakken, containers of een ander woord wordt door liefdadigheidsclubs verkocht aan zogenaamde sorteercentra. Die sorteercentra, het ligt voor de hand, sorteren de kleding op kwaliteit en verkopen de partijen aan tussenpersonen in Oost Europa en Afrika. Winkels in Oost Europa kopen die partijen dan weer van de tussenpersonen. En iedereen verdient er wat eurocenten of, zoals in Bulgarije wat stotinki, aan.

Of de kortaffe christelijke meneren die de meubels van mijn moeder meenamen ze verscheepten naar Bulgarije, dat weet ik niet. Maar zo heel erg soms zie je hier op een markt een geborduurd portret van Dorus Rijkers. Dus ik vermoed dat er ook voor inboedels een heel verschepingscircuit is. En dat is mooi. Spullen kun je, moet je hergebruiken. Al is de kans natuurlijk wrang klein dat er vanuit hier tweedehands spullen naar Nederland zullen worden verscheept.

  

Staarklaar

"Nee, ze zijn nu alle twee gedaan. Er zat een maand tussen. Dat moet geloof ik". 

"Welnee. Je voelt er bijna niets van. En het is ook nog eens zo klaar. Nou ja, de procedure is zo klaar. Maar verder duurde het vooral hemeltergend eindeloos".

"Oh, waarschijnlijk ging het allemaal heel Bulgaars. Tenminste, dat denk ik. Ik ben in Nederland wel eens geopereerd maar dat was toch vooral een feest van efficiëntie. Dat was dit niet echt. Vond ik".

"Om acht uur 's ochtends verzamelt iedereen die die dag aan zijn of haar oog geopereerd wordt zich in de kliniek. En die hele bult, voor al erg oude mensen, gaan dan naar de balie staren. Daar zit dan nog niemand. Zodra de baliemevrouw aanstalten maakt om met werken te beginnen holt, of schuifelt is beter, iedereen naar de balie. Ze zijn klein, die Bulgaarse ouderen maar ze hebben jarenlang in socialistische rijen gestaan en dat gaat ze niet nog eens overkomen dus ze dringen allemaal voor. Maar, als je aan de beurt bent lever je je stapeltje papieren in". 

"O, resultaten van testjes die moesten of zo. Ik had geen stapeltje papieren of testuitslagen maar ik ben 1.93 m en mijn lens was duur dus misschien deed niemand daarom moeilijk over het niet hebben van papieren. Maar, daarna ga je beginnen met wat je de rest van de dag doet, wachten. Na een tijd roept iemand je naam", "Antonius!".

"Zo heet ik hier, Antonius. Ton zeggen ze niet, dat is tonijn in het Bulgaars. Maar, dan ga je een kantoortje in en nemen ze wat dingen door. De eerste keer kon niemand vinden wat voor lens ik zou krijgen. Zoeken, zoeken. Bellen, bellen. Nou ja. Daarna mag je betalen".

"Nee, je hebt dan eerder al de helft van de kosten betaald. Op de operatiedag betaal je dan de andere helft".

"Pfff, een lens kost €750,- en de volgende lens ook. En mocht ik dit jaar iets anders krijgen dan betaal je gewoon weer. Dus als je weer eens zucht over dat verdoemde eigen risico, denk eens aan ons hier'. 

"Als dat allemaal klaar is brengt een ziekenhuismevrouw je naar een kamertje. De eerste keer waren daar twee zwijgzaam wachtende Bulgaren, de tweede keer was er maar één. En dan ga je zelf ook weer wachten. Zo af en toe komt er iemand een druppel in je oog mikken en dan ga je weer wachten". 

"Als je eenmaal aan de beurt bent, op een onbekend en onverwacht moment, mag je op een tafel gaan liggen. Die was niet echt berekend op mensen van mijn lengte. Nee. Maar, dan krijg je een hoop verdovende vloeistof in je oog, klemmetje er om zodat je niet gaat knipperen, en dan maken ze een sneetje in je hoornvlies, geloof ik. Een machine stofzuigert dan de aangetaste lens weg, dat is het leukste onderdeel. De machine maakt een geluid alsof er iemand die drie schriftelijke lessen heeft gehad op een ouderwets elektronisch orgel speelt. Ik moest er de eerste keer nog om grinniken maar dat was niet de bedoeling liet de operatiemeneer weten. Nieuwe lens erin. Klaar. Je voelt er, op wat gefrommel in je oog na weinig van". 

"Nee, daarna mag je weer heel lang wachten. Heel lang. Gekmakend lang. Ik kan daar slecht tegen, wachten in zo'n bedompt kamertje. Foei zeg. Na letterlijk uren kijkt er iemand naar je oog en die zegt dan dat het goed is". 

"De tweede keer holde ik, na zo'n vier uur wachten zo'n beetje naar buiten. Annet kocht net een kopje automatenkoffie, ik geloof dat ik, "Ik moet naar buiten hoor!" riep terwijl ik langs haar holde".

"Ik heb nu één nieuw glas op de goede sterkte in mijn bril, maandag komt de tweede. En echt, het verschil! Ik zie voor het eerst in jaren weer zoals het hoort. Scherp dat al de lijnen zijn. En zonnig dat het hier is. Ik begrijp nu pas waarom mensen een zonnebril op hebben. Dat had ik al jaren niet meer maar wat schijnt die zon hier hard joh. Nee, je zou kunnen zeggen dat ik Bulgarije nu pas voor het eerst goed kan zien. Al ligt dan een ironische, of misschien cynische vervolg zin erg voor de hand". 

Het ligt en het vergaat maar deels

Veruit de grootste vonden we wat voorbij het dorpje Svetlen. Svetlen is iets van 15 minuten hier vandaan en we gingen er kijken naar wat er over was van een oude steenfabriek. Er was een oud, leeggehaald gebouw dat niet spookachtig was omdat de zon scheen. Ondanks die zon lieten we de kelder toch maar voor wat die was. Ik ken mijn Stephen King boeken. Er was een enorme schoorsteen maar nog enormer was dat waar we niet naar zochten. Vuilnis, overal lag vuilnis. 

Ik zie het wel eens voorbij komen op het internet, van mensen die hier zijn gaan leven. En ik heb het zelf ook wel gezegd toen we hier nog maar net woonden. De gemeentelijke belasting die wij hier betalen is bespottelijk laag, iets van 25 lev nog wat, 13 euro of zo. Geglunderd wordt er over dat bedrag. Terwijl het natuurlijk het beste aantoont dat die regel uit Start van The Jam, "Cause what you give is what you get!" helemaal klopt.  

De eerste kwamen we tegen net buiten Krepcha. We zochten de resten van een oud kasteel  (we vonden het ook maar dat is een ander verhaal) en er stond een handgeschilderd bord aan de overkant van de weg van waar we de auto hadden neergezet. Het was verboden om afval neer te gooien. Op straffe van een boete van 500 lev (250 euro). Maar gezien de bergen afval die er lagen trok men zich niet veel van dat bord aan.

Zo'n één keer in de twee tot vier weken wordt de afvalcontainer die op het grasveld voor ons huis staat geleegd. Iets van 5 of 6 huishoudens gooien er hun afval in. En afval moet je dan lezen als plastic flessen, kookzooi, verpakkingen etc. Groenafval, en er is hier heel veel groenafval, geloof me, dat verbrandt men over het algemeen in de tuin. Grofvuil, kijk, daar komt het probleem. Wat je moet met grofvuil, niemand weet het. En er is in een land waar, op te hard rijden na de grootse hobby het verbouwen van huizen is een enorme bult grofvuil. Vroeger, toen we nog in een functionerend land woonden bracht je grofvuil naar de vuilstort. Keurig stond je met je autootje in de rij en als je aan de beurt was mikte je het in een container waarvan duidelijk stond omschreven wat er in mocht. Zoiets is hier dus niet. En wat doe je dan? Dan flikker je het in de natuur. Of je huurt een bedrijfje in dat zegt dat ze het volgens alle regels en procedures gaan verwerken. En dan flikkeren zij het in de natuur.

Een tijd terug liep ik hier ergens bij het dorp. Ik kom dan wel eens een tractor tegen. De bestuurder zwaait, ik zwaai terug. Of andersom. Deze keer kwam ik een vrachtwagentje tegen. We zwaaiden niet. En hij nam en wonderlijke afslag. Nou ja, dat de afslag wonderlijk was bedacht ik me pas later. Wat moest het vrachtwagentje daar eigenlijk?

Troep. Zooi. Een oude koelkast. Kleding. Plastic. Bouwmateriaal. Het lag er allemaal. Er was zelfs een heel stuk egaal gemaakt om het afval zo makkelijk mogelijk te storten. 

Kan het iemand wat schelen? Ik ben bang van niet. Je moet tenslotte ergens met je troep heen. En er zijn hier maar twee buitenlanders die buiten het dorp zomaar wat rond lopen te lopen. De rest bouwt of verbouwt. 

Kan het erger? Natuurlijk kan het erger. Aan de cyrillische kant van het internet vindt je vele verhalen over illegale dumping van (chemisch) afval dat door maffia-achtige bendes wordt geïmporteerd uit landen als Spanje en Italië en ergens in Bulgarije wordt gedumpt. En als het over illegale vuilstort gaat, dit filmpje (ik kan het niet downloaden maar je kunt het bekijken op twitter/X) van een echt rampzalig enorme vuilstort werd in het zuiden van het land gefilmd.   

Niemand vindt belasting betalen leuk. Maar in dit land, wat echt een mooi land is hoor, geloof me, kun je zien wat er allemaal niet functioneert als de staat om wat voor reden dan ook geen of veel te weinig belasting int om de meest basale dingen voor de burgers te regelen. 

Poezenupdate

Het gaat hier al langer dan gebruikelijk niet over de poezen. Dat komt natuurlijk door wat er met Ollie gebeurde. Maar, de poezen gingen gewoon verder. Dat doen poezen. Zo zijn ze. Al veranderde er wel wat dingen. Zo'n beetje, zonder dat wij er erg in hadden.  

Lenie.

Lenie was (of blijft het dan toch is, dat weet ik niet goed) de moeder van Ollie. Niet om het lelijker te maken dan het was, maar ze had een hekel aan hem. Of beter, ze had een hekel aan het feit dat hij hier nog steeds was. Poezen krijgen kinderen en die gaan dan weg. Maar dat deed Ollie niet. Lenie liep, toen Ollie er nog was vaak ziedend en grommend hier rond. Blazend naar iedereen die bewoog. Niet de hele tijd natuurlijk, maar wel met irriterende regelmaat. Nu heeft ze nog steeds niet bepaald een minderwaardigheidscomplex, dat hebben koninginnen misschien wel nooit maar haar humeur is soms ronduit zonnig. Ze huppelt de tuin in en holt als een overenthousiaste kleuter achter walnoten aan die we langs haar heen gooien. Ze brengt ze niet terug, dat doen koninginnen natuurlijk niet. Maar, hoe cru het ook klinkt, ze is opgelucht dat het is zoals het voor haar al veel langer had moeten zijn. Haar kind is weg. 

Wim

Ollie was Wim's held. Hij keek tegen, of naar hem op. Wat Ollie deed wilde Wim ook doen. Alleen durfde hij dat niet. En het kan natuurlijk toeval zijn, of we besteden teveel tijd aan het kijken naar wat de poezen doen, maar Wim heeft Ollie's plek, of houding een beetje overgenomen. Wim gaat veel vaker alleen op stap. En hij doet ook niet meer mee met dat kinderachtige spelen in de tuin. Verder heeft hij nog steeds bij vlagen ernstige adhd en holt hij zonder enig nadenken op vreemde katten af die veel groter en sterker zijn dan hij. Ik hoor hem dan bijna "Had je wat? Moet je wat?" roepen. Maar elke avond kruipt hij ook nog als een heel klein poesje tegen Annet aan. En hij heeft soms ook nog steeds van die prachtige halve paniekachtige ogen.

Henk

Wij zeggen vaak "Doe eens niet zo sloom Henk!". Maar eigenlijk moeten we dan "Doe eens niet zo stoïcijns Henk!" zeggen. Dat klinkt beter, en opbouwender. Henk was eerst voornamelijk bezig met zijn en blijven. Maar, nu hij besloten heeft hier te blijven wonen wil hij wel eens wat meer. Dus gaat hij op elke slaapplek van de andere poezen liggen, hij probeert hun eten op te eten en hij wil ook graag op dezelfde schoot liggen als waar een andere poes al op ligt. Voor Gijs is hij doodsbang maar andere poezen, ook de vreemde terreinveroveraars ontlokken nog geen oogknipper bij hem. Zijn linker achterbeen doet het niet helemaal goed maar dat weerhoudt hem niet van het achter walnoten aanhollen. Hoogstens ziet hij er dan uit als een konijn. Henk heeft een tijdje geprobeerd 's nachts op de slaapkamer te slapen maar dat was geen doen. Voor ons dan. Nu slaapt hij buiten en slaat daar af en toe een vreemde kat op het hoofd. 

Gijs

Gijs is de enige die Ollie gezien heeft toen hij dood was. Gijs snuffelde Ollie helemaal af en heeft daarna het hoofd van Ollie afgelikt. Daarna ging hij wat anders doen. De eerste tijd na Ollie klopte er voor Gijs iets niet meer. Hij zat vaak en lang op de muur van het huis te kijken naar iets dat wij niet zagen, liep maar wat rond, zocht eens hier, snuffelde eens daar, Maar na een tijdje is dat gedrag weer verdwenen. Nu is Gijs weer de grote harige tijger. Meestal ligt Gijs vlak bij het huis wat te suffen. Maar soms is even weg. En als dat even langer duurt worden we onrustig. Die onrust is wat Annet en ik hebben overgehouden aan wat er gebeurde met Ollie. Veel meer dan voorheen zijn we bezig met kijken waar de poezen zijn. Maar na een tijdje komt Gijs dan weer aangestapt. Als ik dan op hem afloop stilt hij zijn hoofd op voor een aai en dan gaat hij even met zijn enorme staart langs mijn been. 

Steve (die eigenlijk Tigger heet)

Steve is van de buren. Ooit was hij de schrik van de buurt en vooral van Gijs. Hij is (of was) ook de vader van Ollie. Steve heeft de laatste maanden veel van zijn kracht, of weet ik hoe je dat noemt verloren. Ooit holde elke kat voor hem weg. Maar Steve is ouder geworden. Hij is niet meer de sterke man, de baas van de buurt. Er zijn nieuwe katers gekomen, jonger, sneller, sterker. Steeds vaker zit Steve een beetje voor zich uit te zitten in onze tuin. En hij komt om eten vragen. Eerst alleen in de ochtend maar nu zo'n beetje de hele dag door. En omdat we nu eenmaal geen nee kunnen zeggen krijgt hij eten. De hele dag door. We helpen Steve de winter, en de zomer wel door. Laatst zat Annet hem wat te aaien. En ze zegt dat ze Steve toen heeft horen spinnen. Heel, heel zachtjes. 

Over het vuur bij tante Annie

Toen we bij het huis kwamen waarvan we dachten dat tante Annie er woonde zag ik Dancho al bij het vuur staan. Hij schoof er net een vrij enorm dikke tak op. Het vuur brandde gretig. En het kwam ook veel hoger dan ik me had voorgesteld.

Tante Annie woont natuurlijk niet in Palamartsa maar in Zutphen. Maar Stefan Danchev deed Annet, van wie tante Annie de tante is, voor ze wist dat hij Stefan Danchev heette erg aan tante Annie denken. Niet al te groot, een rond gezicht met daarop bijna altijd een lach. En immer vrolijke ogen. Ik herkende het wel een beetje en sindsdien zeggen we dus "Kijk, tante Annie is er ook" als we Stefan Danchev ergens zien.

Het feest van zirni zagovestni (Сирни заговезни) was ons tot nu toe altijd ontglipt. We zagen er na afloop wel eens foto's van maar van te voren zei nooit iemand dat het er aankwam. En dat was jammer. Want waar wij wonen springen ze met dat feest over een brandend vuurtje. Verder heeft het van alles met Pasen te maken maar ik kwam niet verder dan dat springen over een vuurtje. Het deed me vaag denken aan het gewandel over hete stenen van de schreeuwerige E. Ratelband. 

Voor het huis van tante Annie stond een tafel vol eten. Her en der liepen wat mensen. De meesten kenden we van gezicht al hadden ze dan nog geen bijnaam. Tante Annie nodigde ons, vriendelijk als hij ook in het echt bleek te zijn, uit om zijn huis te bekijken. Hij woonde er eerst met zijn broer. Maar die was dood. Dat deel van het huis leek een pakhuis van oude meubelen. Vrolijk liet tante Annie ons zijn tuin zien, de kippen, de poezen, de hond. Er drentelde een kind rond. Dat was van zijn dochter. Hij vertelde dit, en ook nog dat. 

Toen we klaar waren met het bezichtigen bleek het vuurspringen al bezig te zijn. Dat ging nogal terloops. Iemand stond op, wandelde naar het nu ingezakte en voornamelijk smeulende vuur en sprong er overheen. Er werd niet gejuicht of geklapt. Ik sprong, Annet deed dat ook. Gosho natuurlijk, Ralitsa sprong met een kind in de armen. Het kind vond het maar niks. Een mevrouw van zeker tachtig werd naar het vuur begeleidt en zwaaide haar been er overheen. Dat was ook goed.

We spraken er een jongen die even in Nederland was geweest. Een bureau had hem werk beloofd. Maar dat werk kwam maar niet. Toen hij naar Bulgarije terug wilde moest hij wel eerst nog even allerlei onkosten betalen. Ondanks dat vond hij het een mooi land, Nederland. 

Dancho vertelde dat hij vroeger op een combine had gereden. We zaten zomaar naast een man die op een heus Machine Tractor Station had gewerkt. Hij wees naar het dal voor ons en vertelde dat daar ooit een leger had gelopen. Welk leger kon ik niet echt goed verstaan.

Ondertussen werd er wat gegeten en natuurlijk gedronken. Er blafte een hond, een kind zat op een speelgoedtractor. En het kwam bij niemand op om "Tsjakka!!!" te roepen.

Het staat en het vergaat

(гориво няма = geen brandstof)

Er staat hier, in de buurt van waar wij wonen van alles leeg. Dat is misschien niet opwekkend of vrolijk, maar het is wel waar. En het miezerregent hier dus ik ben wel in de stemming voor iets niet opwekkend waars. Er is hier zoveel ruimte dat verlaten huizen, boerderijen en fabrieken niet worden gesloopt en opgeruimd. Ze blijven staan, en vervallen erg langzaam. Vlak voor Targovishte, waar we Bulgaarse les hebben en de oogkliniek is, staat een moderne en enorme glasfabriek. De oude fabriek, die zeker zo enorm was staat er nog gewoon naast. En vervalt langzaam. De fabriek afbreken zou alleen maar geld kosten. En geld is hier schaarser dan ruimte.

We hebben een nieuwe hobby. Het fotograferen van verlaten benzinestations. In Nederland zou een verlaten benzinestation worden gesloopt, de grond zou worden schoongemaakt en er zou iets nieuws worden neergezet. Hier wordt bij sluiting een briefje opgeplakt met "gesloten" en dat is het dan wel. 

Tot nu toe hebben we nog niet veel moeite hoeven te doen voor de nieuwe hobby. In een straal van 10 km rondom Palamartsa hebben we 5 verlaten benzinestations gevonden. Ja, en ik ga ze nog laten zien ook.

Voditsa was ooit een groot tot fors groot dorp. Maar dat was, zoals zoveel dingen hier, flink vroeger. Er is een fabriek voor mineraalwater, dat wel. Maar het drinkwater in het dorp zelf is bruinig. Voditsa's claim to fame is dat er een heuse geldautomaat is. Daar hebben we een tijdje in stille verplettering naar staan kijken. Het benzinestation is al erg lang verlaten. Er hangt een verkiezingsposter van de burgemeester van Popovo, Vesselinov. Maar die is al meer dan 30 jaar burgemeester.

Via het ook bij prachtig weer treurig stemmende dorpje Tsar Asen, we hebben er nog nooit iemand zien (glim)lachen, kom je bij het vrijwel volledig Turks Bulgaarse Krepcha. Mooi dorpje. Er is een  oud rotsklooster, je kunt er naar een vrijwel verdwenen kasteelruïne lopen en er is een verlaten benzinestation.

Het verlaten benzinestation van Opaka heeft als bonus een achtergelaten oogstmachine. Het benzinestation is al buiten werking sinds we hier wonen. En de oogstmachine staat al sinds die tijd bij het tankstation waar nooit meer getankt gaat worden. Waarom staat hij daar? Wie liet hem achter? Waarom heeft niemand hem later opgehaald? Vragen, vragen maar als zo vaak, geen antwoorden.

In Popovo, waar we vlak bij wonen kun je op 4 plekken tanken, en er zijn 2 verlaten benzinestations. In Popovo wonen krap 15.000 mensen.

Deze staat aan de rand van de stad, aan de weg naar Razgrad. 

De mooiste, vind ik dan, staat in de buurt van een grote graanfabriek. Mooi afdakje, twee pompen achter elkaar. Op de deur hangt een briefje waarin de geachte klant wordt uitgelegd dat het station helaas tijdelijk zal zijn gesloten in verband met een verbouwing. Het briefje is in de loop van de jaren al flink geel geworden.

Annet vindt dat ik dit blogje pas had moeten tikken als we klaar waren. Maar daarna zei ze meteen "Maar dan hebben we er misschien wel 42". 

De buurt waar we wonen (2)

De vorige keer liet ik de straat waar Annet en ik in wonen zien, ulitsa Pirin (ulitsa betekent straat). Deze keer gaan we iets verder over de geasfalteerde ulitsa Aleko Konstantinov naar het centrum.

De vorige keer tikte ik wat zinnen over twee broers. Ze woonden eerst bij elkaar maar omdat één van de twee vreselijk dronk ging de drinker aan de overkant van de straat wonen. De drinkende broer is verdwenen. Voor het geld dat hij, en andere ouderen kreeg om hout te kopen voor de winter kocht hij drank. De laatste keer dat ik hem zag zag hij er erg slecht uit. Ik denk eigenlijk dat hij dood is. Aan het huis van de andere broer hangt al een paar weken een rood "te koop" bordje. Hij wil er 30.000 lev (15.000 euro) voor hebben. Maar ik denk niet dat iemand dat gaat betalen. Er is geen wc, geen douche en het is verder een enorme zooi.

Wat verder, aan de linkerkant staat de dorpskroeg. Misschien heeft de kroeg een Bulgaarse naam maar de overvloedig aanwezige Engelsen noemen het "The pub". De kroeg is van Miltjo. Miltjo is de vorige, niet onomstreden burgemeester. Sommige Engelsen komen er vaak en drinken zich dan volledig suf. Er wil dan soms een vuistslag vallen. Andere Engelsen gaan er daarom niet naar toe. Ik ben niet Engels en ik heb een bloedhekel aan dronken mensen. De kroeg, waar ook een levensmiddelen winkeltje bij hoort staat te koop. Mocht je een kroeg in Bulgarije willen bezitten, Miltjo wil er 70.000 euro voor hebben. De kroeg staat al heel erg lang te koop.

Tegenover de kroeg staat het gemeentehuis. De benedenverdieping staat leeg. Op de eerste verdieping is het postkantoortje en burgemeester Gosho en ambtenaar Ralitsa hebben er elk een kamer. Verder staat die verdieping leeg. Op de bovenste verdieping is een kantoor van de coöperatie. Ook die verdieping staat verder leeg.

En dan, het plein. Dat heeft geloof ik geen naam. Maar, aan het plein ligt een hele hoop. Links eerst twee gebouwtjes waarvan er 1 elke donderdagavond door de Social Club wordt gebruikt. De Social Club probeert dingen te organiseren voor alle inwoners (Bulgaren en buitenlanders) van het dorp. Dat "voor alle" lukt nog niet zo heel erg. Elke maand komt het bestuur van de club bij elkaar en elke maand blijkt, tot mijn herhaalde verbijstering dat ik penningmeester ben van die club.

In het midden van het grote pand is de winkel van Stefka. De ingang is tevens terras. Al moet dat woord, wanneer je er met Nederlandse ogen naar kijkt wellicht tussen aanhalingstekens staan. 

Naast de winkel van Stefka was vroeger, toen het hier nog communistisch was, een gezamenlijke eetzaal/restaurant. Ook die staat te koop, ik weet niet wat het moet kosten maar je moet erg handig zijn wil je er nog wat van willen maken.

Aan het plein ligt ook de chitalishte Iskra. Een chitalishte is een gemeenschappelijk gebouw met een bibliotheek, uitvoeringszaal en nog wat ruimtes zijn. In de chitalishte, en trouwens ook in het gemeentehuis is momenteel veel onrust. De burgemeester van de hele gemeente Popovo, de al eeuwig regerende Vesselinov heeft na mooie beloftes in de verkiezingstijd de subsidiestroom naar het dorp aangepast. En ook hier is aanpassen een eufemisme voor verminderen. 

Tegenover de Iskra staat een fontein die ooit speciaal is neergezet om Hristo Tonev te eren. Tonev kwam uit Palamartsa, studeerde in de jaren 30 van de vorige eeuw in Berlijn en hij zorgde ervoor dat er in het dorp overal fonteinen kwamen waar mensen water konden halen. Ironisch genoeg, maar niet bepaald onverwacht werkt de fontein die hem eert al heel erg lang niet meer.

Aan het eind van de straat, rechtsachter het paard en wagen op de foto staat wat ooit de bakkerij van het dorp was. Je kunt de, van binnen geheel vervallen bakkerij kopen voor 50.000 euro. Je moet dan wel een nieuwe schoorsteen laten bouwen want op de nu bestaande schoorsteen zit de de ooievaar van het dorp. Nou ja, nu zit die er nog niet maar, net als elk jaar, net wanneer je gaat twijfelen of de ooievaar ooit nog gaat komen zit die er plotseling. En dan klopt alles weer. 

(Het kan zijn dat er wat meer tikfouten dan anders in dit stukje staan. Ik had staaroperatie nummer 1 en ik weet nog niet precies door welk oog ik nu moet kijken)

De stuttende stok

Ik kom er niet vaak. Misschien één, twee keer per jaar. En eigenlijk alleen maar als ik wil weten of de steen er nog staat. De steen staat in de punt van een stuk verwilderd land dat als een ongelukkig afgesneden taartpunt in heuvelige landbouwgrond steekt. Helemaal in het begin, toen we hier net woonden liep er nog een tractorweggetje doorheen. Maar de laatste twee jaar is de taartpunt helemaal gaan verwilderen, met onkruid dat in de zomer bijna boven me uitsteekt. En ik ben 1 meter 93. 

Laatst reden we door het dorp Konak. Daar woont bijna niemand meer. Zomers is het water er niet op rantsoen. Er is gewoon helemaal geen water meer. Op een hoek staat een verweerd monumentje. Ik probeerde er al eerder een foto van te maken maar de zon zorgde voor teveel geschitter, of zoiets. Soms is het fijn als het bewolkt is, nu kon ik lezen dat het monumentje voor een Ivan Iliev Kodsjamanov was. Maar een naam alleen maar lezen is al een tijdje niet meer genoeg. Tijdens het zoeken aan de cyrillische kant van het internet kwam ik een excelbestand tegen met ruim 3000 namen. 3000 mensen, verzetsstrijders zou je kunnen zeggen die gedood zijn in wat wij de Tweede Wereldoorlog noemen. Naam, geboortedatum, geboorteplaats, datum van overlijden, plaats van overlijden, rol in het verzet, of er een proces is geweest. Ivan Iliev werd doodgeschoten in een hinderlaag. op straat in Konak, zonder proces. Hij was geen echte partizaan maar een jatak. Ik moest een tijdje verder zoeken maar nu weet ik dat een jatak een helper van partizanen was.

In de taartpunt, hier bij het dorp gebeurt niet veel. Het ene jaar vindt je er een skelet van een hert, of een ree. En het volgende jaar liggen de botten van het skelet wat meer verspreidt. Dat is het wel zo'n beetje. En er staat een steen. In de steen is een uitsparing gemaakt en in de uitsparing is weer een steen gezet met inscriptie. Er staat тук почина марин хр маринов на 50г 16 6 1993, ofwel "Hier stierf Marin Christof Marinov op 50jarige leeftijd 16 6 1993". De steen in de uitsparing wordt gestut, anders valt hij eruit. De verandering dit jaar was dat de stok die stutte was vervangen.

In Nederland liep ik vast ook zo soms langs een steen met tekst. Toch kan ik me niet herinneren dat ik die tekst dan las, of later ging zoeken wat er dan gebeurd was. Misschien doe ik dat hier wel omdat "modern" Bulgarije soms bar onduidelijk en onbegrijpelijk kan zijn. Gerommel met dit, gerommel met dat. En zo'n steen met lastig leesbare tekst, die staat vast. Er is iets gebeurd. Iets dat je kunt achterhalen, iets duidelijks. Iets dat niet steeds iets anders blijkt te zijn. Zoiets. 

Over Marin Marinov was niets te vinden. Helemaal niets. Er waren op het internet wel Marin Marinovs maar die leefden allemaal. Daar heb je niks aan, aan levenden. Ik vroeg het wel eens, hier in het dorp. Maar dat leverde ook niets op. Al kan dat komen omdat we de verleden tijd nog niet echt gehad hebben met Bulgaarse les. 

Toen een paar weken de stok die het stuk steen stutte dat de tekst bevatte een andere was geworden dan ik me kon herinneren van een jaar geleden vroeg ik het maar eens aan Aneta. Die werkt voor de club van gepensioneerden en kent een hoop mensen. Maar zij wilde dan weer weten waarom ik dat eigenlijk wilde weten. Ze begreep mijn nieuwsgierigheid totaal niet. Haar man, die hier geboren is wist het ook al niet. 

Toen deed ik wat ik natuurlijk meteen had moeten doen. Ik vroeg het aan burgemeester Gosho. En die wist het ook niet. Licht verslagen liep ik naar het winkeltje van Stefka, kocht brood en liep terug naar huis. Op de terugweg kwam ik Gosho weer tegen. Hij wees naar een weggetje, daar moest ik naar rechts. En aan het einde van die straat had Marin Marinov gewoond. En in de paar minuten dat ik brood ging kopen had hij achterhaald dat Marin Marinov in 1993, daar waar nu de steen in het hoge onkruid staat een hartaanval had gekregen en was gestorven.

De naam van Ivan Iliev Kodsjamanov op de steen in Konak zal steeds verder wegslijten. Daar kijkt niemand meer naar om. Het monumentje is te veel verweven met wat daarna allemaal gebeurde. De steen van Marin Marinov, daar komt soms nog iemand. Iemand die de stuttende stok vervangt. Misschien kom ik hem of haar ooit wel tegen. En dan kan ik vragen wat Marin daar deed, op die dag in 1993. Al bestaat de kans dat de man of vrouw me dan vraagt waarom ik dat eigenlijk wil weten. Maar misschien kan ik het dan wel uitleggen.

Geheim!

"Nee nee!" De directeur was er duidelijk in. Heel duidelijk. Ze gingen hier nog geen publiciteit aan geven. Je wist nooit wie er dan op af zou gaan komen. Voor de zekerheid hadden ze ook een camera op laten hangen zodat de politie het in de gaten kon houden. "Nee nee, geen enkele publiciteit!". 

Zo om de zoveel weken of maanden duikt het ding hier weer op, het heuveltje bovenop de heuvel Kalakotch. Al sinds we hier komen lopen we er soms heen, we kijken wat rond, vragen ons af wat het is, waarom het is en waarvoor het is. Daarna lopen we weer terug naar huis. Om hetzelfde een tijd later weer te doen.

Ergens in het vroege voorjaar van 2023 publiceerde het Historisch Museum Popovo op haar Facebookpagina het voornemen om het heuveltje op de heuvel voor eens en voor altijd grondig te gaan bestuderen. Er was iets met een bepaalde techniek maar dat ontging me verder. En het kostte geld. Dus maakten we wat geld over. Tenslotte verbazen we ons al heel lang over dat heuveltje.

In de zomer zag ik er twee auto's staan. En er liepen mannen op het heuveltje. Er gebeurde iets. Al gebeurde er daarna meteen niets meer.

Omdat het maar stil bleef rond de heuvel en we toch Nederlanders zijn wilden we toch wel graag weten wat er nu gebeurd was, op die heuvel (eigenlijk staat daar ook nog "met deels ons geld"). Dus stuurde Annet het museum een berichtje. Heel optimistisch was ik daar niet over. Ik stuur een gemeente met een raar communistisch monument ook wel eens een berichtje en daar hoor ik nooit meer iets over. Maar nu, bijna onmiddellijk, volgde er een uitnodiging om eens langs te komen. Voor uitleg over de resultaten van het onderzoek.

Het gesprek was, als gesprek een beetje moeizaam. Annet en ik kennen weinig Bulgaarse woorden die met archeologisch onderzoek te maken hebben en de directeur van het museum kende weer eens geen Engels. Maar, ondanks die hobbel was het een vriendelijk gesprek waarin de directeur duidelijk maakte dat er in het heuveltje maar liefst 6 graven waren gelokaliseerd. We zagen op een plaatje waar de graven in de heuvel zitten, en iets met allerlei kleurtje waarvan me niet duidelijk was wat het liet zien. Maar, 6 graven, dat is een hoop. Onduidelijk is of het Thracische of Romeinse graven zijn. Daarvoor moet er gegraven worden. En bij dat stukje begon de directeur zwaar te zuchten. Ja, er was een aanvraag gedaan bij het ministerie, maar dat kon wel eens heel lang gaan duren. En dan waren er natuurlijk nog de kosten. Nee, het duurt nog wel even. En tot die tijd houdt men het stil, van die graven. Want anders gaat er weer allerlei raar volk met metaaldetectors aan de slag. Hopend op een schat, die ze dan op zwarte markt willen verkopen.

Ergens in het gesprek liet de directeur ook nog een velletje zien met stippen, heel veel stippen, tientallen. Elke stip bleek een archeologische vondst in de gemeente Popovo te zijn. Steek een schep in de grond en je vindt hier iets. De directeur lachte toen hij mijn "Zoveel? Echt zoveel?" blik zag. Maar er zat in die lach ook iets van "Het is zoveel, zo heel erg veel. Er is niet tegenop te graven".

In heel Bulgarije zijn zo'n 60.000 grafheuvels. Daarvan is 1% onderzocht.

Na het gesprek liet de directeur het museum, waar we al geweest waren, aan ons zien. Hij was blij en enthousiast. Wat weer mooi was om te zien. Van dat bezoek staan nu weer foto's op de Facebook pagina van het museum. Maar daar ga ik natuurlijk niet naar linken. 

Er zijn dus 6 graven gevonden in het heuveltje op de heuvel. Maar dat is dus geheim. En ik ga er vanuit dat iedereen die dit nu leest deze kennis wel zorgvuldig voor zicht houdt. Want anders vertelt nooit meer iemand ons iets.