Nogal zwalkerig stukje over bordjes en letters.

Het mooiste bord, hoewel in verregaande staat van afbladdering en verbleking hangt hier, aan het eind van de straat. De tekst is in het Nederlands een beetje dubbelop, levensmiddelen goederen staat er. Het is, voor mij, vooral de zelfgetekende afbeelding met kaas, brood, worst, en ik denk yoghurt die het mooi maakt. Het winkeltje is al erg lang dicht, de koelvitrines staan al sinds we hier komen langzaam buiten weg te roesten.

Iets verderop, aan de muur van het gemeentehuis hangt een emaille bordje waarop staat dat je bij brand nummer 160 moet bellen. Prachtbordje, vooral die omhooggaande rode pijl die naar 160 wijst. 

In Targovishte zag ik deze week, nadat er een enorm modern reclame ding voor bier van de zijkant van een flat was verwijderd deze afbeelding. Er staat iets als "gebruik zonder toezicht leidt tot brand" en bovenin weer het te bellen nummer bij brand, 160. 

Even tussendoor. Het lijkt soms alsof alles hier oud, kapot dan wel ingestort is. Maar dat is natuurlijk niet zo. Hierboven een afbeelding zonder dingen die kapot zijn. Het is de winkelstraat van Popovo (stad op 10 minuten, 15.000 inwoners), de Boulevard Bulgaria. Al zegt iedereen Bul Bulgaria. Er zijn banken, restaurants, winkels met telefoons, apotheken, al dat soort dingen. Binnenkort opent een meneer uit Nederland er zelfs een eetcafé. Hij beloofde op Facebook soms André Hazes te draaien. Nooit Mecano of Minny Pops, altijd André Hazes. Maar goed. De Bul Bulgaria, het zou zomaar Steenwijk kunnen zijn, Langedijk of Maarsen.

Al vindt je daar dan waarschijnlijk weer geen speelgoedtank met rode sterren erop.

Ook in Bulgarije grijpt de moderne tijd om zich heen. Reclame en belettering van winkels wordt flitsender, schreeuweriger mag ook. En dat is jammer. Vroeger was tenslotte alles beter. Of in ieder geval de typografie.

Deze bijvoorbeeld, een beetje verbleekt. Fonetisch staat er veterinarna apteka. Apotheek voor dieren. Daar heb je er hier een aantal van. Je kunt er eenvoudige geneesmiddelen voor dieren kopen, rattengif, hondenbrokken. Er zijn hier nog veel meer agro apteka's. Plantenwinkels maar dan vrijwel zonder planten. Die zijn hier erg duur. Wel vindt je er veel zaden, potgrond, heggenscharen en bestrijdingsmiddelen als Round-up. Mooi aan de muur vind ik het bordje rechtsboven, frisiorski salon, kapsalon. Met alleen maar eenvoudige schaar erbij. Niks geen gezandstraalde, eeuwig lachende te mooie mensen met raar haar. Nee, gewoon een schaar.

Of deze, Koffie Club (koffiehuis is denk ik beter) "Retro". Jammer van die groene tierlantijntjes maar de kopjes zijn wel weer fijn. Retro is al jaren dicht.

Of deze, mooi met de hand getekend en ingekleurd. Konfektia, dat lijkt me verder duidelijk. Aan de Acen Zlatarov straat nummer 25. Vgod (ingang) B. Het winkeltje zit (of zat, het bestaat niet meer) in zo'n stereotype grauw socialistisch flatblok. 

Deze mini market is gesloten maar aan de overkant van de straat is er één die open is. Maar de belettering is een voorbeeld van, tja, de hoofdpijn die het Bulgaars kan geven. 

Bulgaars kun je op twee manieren schrijven. Er is het cyrillische alfabet. Als drukletter zeg maar. Dat kunnen Annet en ik nu wel probleemloos lezen (al betekent dat niet dat we het begrijpen). Maar, als je dat alfabet gebruikt om te schrijven wordt het wat spijkerschrifterig. Dit, д is een d. Maar die д schrijven wordt tekenen. In de tweede, van de drukletter afgeleide vorm wordt de d (д) een g.. De i in het Bulgaars is и en die wordt in de tweede vorm een u. En dan komt de letter m in de tweede vorm van het alfabet ook nog eens twee maal voor. Een keer met ronde boogjes, dan is het een m, en een keer met scherpe hoekjes, dan is het een t. Of andersom. Gek wordt je er van. 

O, en nummer 160, het nummer dat je moet bellen als je jerrycan in brand staat, dat nummer bestaat als sinds 2011 niet meer.

Mafkees, kledingbakken en Dorus Rijkers.

Toen Annet en ik, een acht jaar terug, na het overlijden van mijn moeder haar appartement leeghaalden bleven we, nadat een aantal kortaffe meneren van een christelijke hulporganisatie de meubels mee hadden genomen zitten met haar kleding. Die konden naar de kringloop. Maar waarom zouden we ze niet in zo'n kledingbak doen? Die kleding zou dan gebracht worden naar arme en misschien ook wel zielig trieste oude vrouwtjes die in hun keuken woonden in Oost Europa. Roemenië, of Bulgarije of zo.

Ik weet nog dat we lang hebben moeten zoeken naar zo'n kledingbak. Er staat me bij dat er nog maar weinig waren. Vooral omdat ze voor overlast zorgden. Ze werden in brand gestoken, of ze werden leeggeroofd. Maar misschien was dat alleen in Den Helder. 

Laatst reden we naar Targovishte, dat is een wat grotere stad (rond de 35.000 inwoners) op een klein uur rijden. We volgen er Bulgaarse les, er is een Lidl met Nederlandse kaas die gemaakt wordt in Polen, de oogkliniek is er en er zijn een aantal grote tweedehands kledingzaken. 

Een grote winkel is die van Humana. Humana zat vroeger ook in Nederland maar sinds de leiding grote sommen geld naar buitenlandse rekeningen schoof is de naam uit Nederland verdwenen. De winkel in Targovishte ziet er uit als een doorsnee ketenwinkel en uit de luidsprekers in het plafond klinkt dezelfde wezenloos automatische boom tsjak muziek als in Nederland. Het idee is leuk maar de uitvoering laten we zitten.

Leuker is Mania. Die winkel ligt in het kloppend winkelhart van Targovishte. Dat winkelhart is één, niet al te lange straat met veel terrassen, zaken waar je dode dieren kunt eten, een boekwinkel zonder Engelse boeken en een kapotte fontein. 

Bij Mania kun je allerlei kleding kopen. En aan al die kledingstukken hangen geen prijskaartjes. Afrekenen doe je per gewicht. Een partij hangt een x aantal weken. Helemaal aan het begin van de periode betaal je een hogere prijs (maar in vergelijk met West Europa nog steeds erg lage) per gewicht dan aan het eind. Een deel van de opbrengst gaat naar een project "vrouwen met borstkanker" in Bulgarije. En al de kleding die je er kunt kopen komt uit West Europa. 

Wie hier wat langer rondloopt ziet opmerkelijk vaak kleding met een Nederlandse opdruk. Een oudere meneer met een dik, oranje jack van een bouwbedrijf, een jongen met een shirt met daarop "Mafkees". 

Het was misschien grenzeloos naïef van me om te denken dat de kleding van mijn moeder bij eenzame oude vrouwtjes terecht zou komen. Want zo gaat het dus niet begreep ik toen ik wat zocht op kledinginzamelingen, kledingbakken en dat soort dingen. Er zijn misschien een paar liefdadigheidsclubs die ingezamelde kleding daadwerkelijk zelf ergens heen brengen maar het gros van de kleding uit bakken, containers of een ander woord wordt door liefdadigheidsclubs verkocht aan zogenaamde sorteercentra. Die sorteercentra, het ligt voor de hand, sorteren de kleding op kwaliteit en verkopen de partijen aan tussenpersonen in Oost Europa en Afrika. Winkels in Oost Europa kopen die partijen dan weer van de tussenpersonen. En iedereen verdient er wat eurocenten of, zoals in Bulgarije wat stotinki, aan.

Of de kortaffe christelijke meneren die de meubels van mijn moeder meenamen ze verscheepten naar Bulgarije, dat weet ik niet. Maar zo heel erg soms zie je hier op een markt een geborduurd portret van Dorus Rijkers. Dus ik vermoed dat er ook voor inboedels een heel verschepingscircuit is. En dat is mooi. Spullen kun je, moet je hergebruiken. Al is de kans natuurlijk wrang klein dat er vanuit hier tweedehands spullen naar Nederland zullen worden verscheept.

  

Staarklaar

"Nee, ze zijn nu alle twee gedaan. Er zat een maand tussen. Dat moet geloof ik". 

"Welnee. Je voelt er bijna niets van. En het is ook nog eens zo klaar. Nou ja, de procedure is zo klaar. Maar verder duurde het vooral hemeltergend eindeloos".

"Oh, waarschijnlijk ging het allemaal heel Bulgaars. Tenminste, dat denk ik. Ik ben in Nederland wel eens geopereerd maar dat was toch vooral een feest van efficiëntie. Dat was dit niet echt. Vond ik".

"Om acht uur 's ochtends verzamelt iedereen die die dag aan zijn of haar oog geopereerd wordt zich in de kliniek. En die hele bult, voor al erg oude mensen, gaan dan naar de balie staren. Daar zit dan nog niemand. Zodra de baliemevrouw aanstalten maakt om met werken te beginnen holt, of schuifelt is beter, iedereen naar de balie. Ze zijn klein, die Bulgaarse ouderen maar ze hebben jarenlang in socialistische rijen gestaan en dat gaat ze niet nog eens overkomen dus ze dringen allemaal voor. Maar, als je aan de beurt bent lever je je stapeltje papieren in". 

"O, resultaten van testjes die moesten of zo. Ik had geen stapeltje papieren of testuitslagen maar ik ben 1.93 m en mijn lens was duur dus misschien deed niemand daarom moeilijk over het niet hebben van papieren. Maar, daarna ga je beginnen met wat je de rest van de dag doet, wachten. Na een tijd roept iemand je naam", "Antonius!".

"Zo heet ik hier, Antonius. Ton zeggen ze niet, dat is tonijn in het Bulgaars. Maar, dan ga je een kantoortje in en nemen ze wat dingen door. De eerste keer kon niemand vinden wat voor lens ik zou krijgen. Zoeken, zoeken. Bellen, bellen. Nou ja. Daarna mag je betalen".

"Nee, je hebt dan eerder al de helft van de kosten betaald. Op de operatiedag betaal je dan de andere helft".

"Pfff, een lens kost €750,- en de volgende lens ook. En mocht ik dit jaar iets anders krijgen dan betaal je gewoon weer. Dus als je weer eens zucht over dat verdoemde eigen risico, denk eens aan ons hier'. 

"Als dat allemaal klaar is brengt een ziekenhuismevrouw je naar een kamertje. De eerste keer waren daar twee zwijgzaam wachtende Bulgaren, de tweede keer was er maar één. En dan ga je zelf ook weer wachten. Zo af en toe komt er iemand een druppel in je oog mikken en dan ga je weer wachten". 

"Als je eenmaal aan de beurt bent, op een onbekend en onverwacht moment, mag je op een tafel gaan liggen. Die was niet echt berekend op mensen van mijn lengte. Nee. Maar, dan krijg je een hoop verdovende vloeistof in je oog, klemmetje er om zodat je niet gaat knipperen, en dan maken ze een sneetje in je hoornvlies, geloof ik. Een machine stofzuigert dan de aangetaste lens weg, dat is het leukste onderdeel. De machine maakt een geluid alsof er iemand die drie schriftelijke lessen heeft gehad op een ouderwets elektronisch orgel speelt. Ik moest er de eerste keer nog om grinniken maar dat was niet de bedoeling liet de operatiemeneer weten. Nieuwe lens erin. Klaar. Je voelt er, op wat gefrommel in je oog na weinig van". 

"Nee, daarna mag je weer heel lang wachten. Heel lang. Gekmakend lang. Ik kan daar slecht tegen, wachten in zo'n bedompt kamertje. Foei zeg. Na letterlijk uren kijkt er iemand naar je oog en die zegt dan dat het goed is". 

"De tweede keer holde ik, na zo'n vier uur wachten zo'n beetje naar buiten. Annet kocht net een kopje automatenkoffie, ik geloof dat ik, "Ik moet naar buiten hoor!" riep terwijl ik langs haar holde".

"Ik heb nu één nieuw glas op de goede sterkte in mijn bril, maandag komt de tweede. En echt, het verschil! Ik zie voor het eerst in jaren weer zoals het hoort. Scherp dat al de lijnen zijn. En zonnig dat het hier is. Ik begrijp nu pas waarom mensen een zonnebril op hebben. Dat had ik al jaren niet meer maar wat schijnt die zon hier hard joh. Nee, je zou kunnen zeggen dat ik Bulgarije nu pas voor het eerst goed kan zien. Al ligt dan een ironische, of misschien cynische vervolg zin erg voor de hand". 

Het ligt en het vergaat maar deels

Veruit de grootste vonden we wat voorbij het dorpje Svetlen. Svetlen is iets van 15 minuten hier vandaan en we gingen er kijken naar wat er over was van een oude steenfabriek. Er was een oud, leeggehaald gebouw dat niet spookachtig was omdat de zon scheen. Ondanks die zon lieten we de kelder toch maar voor wat die was. Ik ken mijn Stephen King boeken. Er was een enorme schoorsteen maar nog enormer was dat waar we niet naar zochten. Vuilnis, overal lag vuilnis. 

Ik zie het wel eens voorbij komen op het internet, van mensen die hier zijn gaan leven. En ik heb het zelf ook wel gezegd toen we hier nog maar net woonden. De gemeentelijke belasting die wij hier betalen is bespottelijk laag, iets van 25 lev nog wat, 13 euro of zo. Geglunderd wordt er over dat bedrag. Terwijl het natuurlijk het beste aantoont dat die regel uit Start van The Jam, "Cause what you give is what you get!" helemaal klopt.  

De eerste kwamen we tegen net buiten Krepcha. We zochten de resten van een oud kasteel  (we vonden het ook maar dat is een ander verhaal) en er stond een handgeschilderd bord aan de overkant van de weg van waar we de auto hadden neergezet. Het was verboden om afval neer te gooien. Op straffe van een boete van 500 lev (250 euro). Maar gezien de bergen afval die er lagen trok men zich niet veel van dat bord aan.

Zo'n één keer in de twee tot vier weken wordt de afvalcontainer die op het grasveld voor ons huis staat geleegd. Iets van 5 of 6 huishoudens gooien er hun afval in. En afval moet je dan lezen als plastic flessen, kookzooi, verpakkingen etc. Groenafval, en er is hier heel veel groenafval, geloof me, dat verbrandt men over het algemeen in de tuin. Grofvuil, kijk, daar komt het probleem. Wat je moet met grofvuil, niemand weet het. En er is in een land waar, op te hard rijden na de grootse hobby het verbouwen van huizen is een enorme bult grofvuil. Vroeger, toen we nog in een functionerend land woonden bracht je grofvuil naar de vuilstort. Keurig stond je met je autootje in de rij en als je aan de beurt was mikte je het in een container waarvan duidelijk stond omschreven wat er in mocht. Zoiets is hier dus niet. En wat doe je dan? Dan flikker je het in de natuur. Of je huurt een bedrijfje in dat zegt dat ze het volgens alle regels en procedures gaan verwerken. En dan flikkeren zij het in de natuur.

Een tijd terug liep ik hier ergens bij het dorp. Ik kom dan wel eens een tractor tegen. De bestuurder zwaait, ik zwaai terug. Of andersom. Deze keer kwam ik een vrachtwagentje tegen. We zwaaiden niet. En hij nam en wonderlijke afslag. Nou ja, dat de afslag wonderlijk was bedacht ik me pas later. Wat moest het vrachtwagentje daar eigenlijk?

Troep. Zooi. Een oude koelkast. Kleding. Plastic. Bouwmateriaal. Het lag er allemaal. Er was zelfs een heel stuk egaal gemaakt om het afval zo makkelijk mogelijk te storten. 

Kan het iemand wat schelen? Ik ben bang van niet. Je moet tenslotte ergens met je troep heen. En er zijn hier maar twee buitenlanders die buiten het dorp zomaar wat rond lopen te lopen. De rest bouwt of verbouwt. 

Kan het erger? Natuurlijk kan het erger. Aan de cyrillische kant van het internet vindt je vele verhalen over illegale dumping van (chemisch) afval dat door maffia-achtige bendes wordt geïmporteerd uit landen als Spanje en Italië en ergens in Bulgarije wordt gedumpt. En als het over illegale vuilstort gaat, dit filmpje (ik kan het niet downloaden maar je kunt het bekijken op twitter/X) van een echt rampzalig enorme vuilstort werd in het zuiden van het land gefilmd.   

Niemand vindt belasting betalen leuk. Maar in dit land, wat echt een mooi land is hoor, geloof me, kun je zien wat er allemaal niet functioneert als de staat om wat voor reden dan ook geen of veel te weinig belasting int om de meest basale dingen voor de burgers te regelen.