zaterdag 30 augustus 2025

Landschap

Je loopt het veld in, zo'n beetje net voorbij het eind van Gagovo. Als je pad volgt dat naar beneden gaat zie je links een opgraving. Daar ligt een Thracisch graf. Het bezoeken heeft weinig zin. Een paar jaar terug brandde de houten overkapping af en nu wacht "men" op de burgemeester van Popovo die opdracht moet geven om de overkapping weer op te bouwen. Maar alles duurt hier lang. Zeker als het geen stemmen oplevert. 

Zo, of zo ongeveer was het begin gepland. Daarna had ik dan uitgelegd dat je, omdat er nog mais staat, met een wijde boog rechts om het veld heen moet lopen en dat er na een klein uur een afslag naar rechts was. En dat je die in moet gaan.

De zomer is nu bijna op. Het is nog wel warm maar steeds vaker blijft het ergens net onder de 30 graden steken. Mooi weer voor een nieuwe wandeling. Mooi weer voor een wandeling door wat eigenlijk een breed rivierdal is, al is de rivier, de Cherni Lom, maar een kabbelend stroompje, en daarna omhoog naar de bossen voor Opaka en weer terug langs de bosrand. 

Maar ook in het landschap is de buitenwereld nooit echt ver weg.

Armando heeft het vaak over "het schuldige landschap". Maar dat heb ik altijd een beetje mooipraterij gevonden. Het landschap is gewoon, het trekt zich niets van ons aan. Daar is het landschap veel te groot voor. Het landschap heeft wel wat anders te doen.

Terwijl we liepen, langs enorme velden met dode zonnebloemen, langs oude boomgaarden met doorgeschoten kersenbomen en stoppend bij het hek van een hut gebeurde er van alles. Niet hier, elders.

Ik kende B niet, niet echt. Ik ken zijn ouders. Met zijn moeder werkte ik jarenlang samen en zijn vader had veel met muziek. We zagen hem nog bij het afscheid van de Fatal Flowers. Maar, B dus. Die er voor koos om te stoppen met het leven. Plots. Misschien niet zomaar, maar wel plots. Op een dag dat het hier zonnig was, maar dragelijk warm. Terwijl we door het landschap liepen. Onwetend.

Bij het hek van de hut ga je naar links. Hoe je moet lopen is wel duidelijk. Net als je bijna wilt beginnen met fluiten, zo mooi is het allemaal duikt het pad naar beneden, en weer omhoog, raar genoeg staat er een auto, een oude Lada Niva. Iets later komt er nog een auto  met twee mannen die pas zwaaien als wij dat doen. Wij lopen verder, zij rijden verder. Daarna ga je rechts het bos in. Nou ja, je blijft aan de rand van het bos maar dan in het bos.

Dimitri, die woonde hier. Russisch. Een aardige, heel rustige man. We kenden hem omdat een hond die van de mevrouw was van wie we het huis kochten bij hem terecht kwam. Houdini heette die. Later werd dat Nudel. Geen idee waarom eigenlijk. Dimitri wandelde veel, niet hier, verder weg. Hij liep met Joe in het Rila gebergte, werd niet lekker, kwam in een ziekenhuis in Sofia terecht en overleed daar aan een maagbloeding. Ook daar liet het landschap niets over los.

Langs, maar ook weer in het bos liepen we. Ik zag nog het schild van een schildpad liggen. De schildpad zelf was er niet meer. Aan het eind van het bos ga je weer naar links. Dan een heel eind over een stoffig zandpad. Langs een bosje waar je, als het winter is en begaanbaar, een oude steen kunt zien liggen met namen van twee mannen die daar in 1923 zijn doodgeschoten. 

We liepen door, terug naar de auto. Onwetend van al de dingen die ergens anders gebeurden. Onwetend van het diepe verdriet dat ergens anders ontstond. We hoorden die dingen pas later. Maar toen was het landschap ons allang weer vergeten.


vrijdag 22 augustus 2025

Hoe het met ze gaat (deel 214).

Gijs begon de zomer kwakkelend en chagrijnig. Ergens liep hij een wond aan zijn been op die er eeuwen over deed om dicht te gaan. Hij lag maar wat te liggen, speelde niet, bromde zich door de dag heen. Maar, de laatste weken is hij weer zijn oude zelf. Hij holt driftig achter een touwtje aan en rolt weer door het gras. En zijn geknipte haren zijn ook weer bijna terug.

Lenie had een matige zomer. Eigenlijk ziet zij Annet en mij als noodoplossing. Haar hartje gaat pas echt sneller kloppen als Petar er weer is. Petar is onze deeltijdbuurman die zomers naast ons woont en obsessief met de tuin bezig is. Maar dit jaar is Petar's vrouw ziek en zelf voelt hij zich ook niet al te tof. Hij komt daardoor maar soms langs want Lenie een beetje kwijnend maakt. Maar, bikkel als ze is slaat ze zich er wel doorheen.

Henk had natuurlijk die ontsteking waardoor ik met hem naar de dierenarts moest. Daarvoor en daarna was en is Henk zijn stoïcijnse zelf. Hij verblikt noch verbloost van wie dan ook en wacht ijzeren Heinig op zijn snoepje dat hij 's avonds krijgt. Wel slim, hij heeft ontdekt dat als hij wacht tot wij zelf naar bed gaat hij weer een snoepje kan vragen. Henk is daardoor wat zwaar. Maar dat past goed bij zijn onverzettelijkheid.

Wim is nog net zo hysterisch adhd'erig als voor de zomer. Hij springt boven op iedereen en alles, besluipt, slaat en bijt en dat alles met een blik van "Ik weet ook niet hoe het komt maar het moet!". 's nachts ligt hij als een doodvermoeide kleuter tegen Annet aangeklemd. 

Anneke is een tijdlang wat minder aanwezig geweest. En ze haat (met hoofdletters) Wim. Net als Wim heeft ze een klein zwart opschrijfboekje waarin ze alles en iedereen noteert die haar iets aandoet. Ook weken later kan ze het boekje tevoorschijn halen en plots uithalen naar een poes die allang vergeten is dat hij in het opschrijfboekje staat. Anneke is tegelijkertijd een leukerdje die ontzettend graag mag spelen. Gelukkig is ze weer wat vaker hier aanwezig.

Over Steve is niet zo heel veel te vertellen. Hoogstens heeft hij plots kaas ontdekt. Tijdens het ontbijt zit daar de oude baas braaf naast de tafel te wachten op een blokje kaas. En als hij te laat komt krijgt hij een paar blokjes op een schoteltje. Want we sleuren hem de zomer en de winter door.

En dan natuurlijk de verrassing van deze zomer, Wilma en Zorro/Sorri. Wilma kwam al een tijd hier, zolang dat we haar maar lieten steriliseren. Tot mijn verbazing waren er, toen ik terugkwam uit Sofia echter drie kleine poesjes. Wilma, hebben we terug geredeneerd, heeft al kinderen gekregen voor de sterilisatie, en die kwam ze nu laten zien. Een dag of drie zaten de poezen overal. In de oude buitenwc, in de tuin, kijk daar ging er weer één. De andere poezen keken vol afgrijzen naar de overname van hun tuin. Na een dag of wat was iedereen verdwenen en alleen Wilma en Sorri keerden terug. Sorri is een aanbiddelijk klein ding dat zich volledig aan zijn moeder, en als die er niet is aan ons vastgrijpt. Hij zit schoot, hij loopt door het huis, hij is een persoonlijkheid in opkomst. Wilma is er elke dag wel een tijdje niet. We hebben bedacht dat ze dan naar de twee andere poesjes gaat die ze gestald heeft bij de oude mevrouw die aan het einde van de straat woont. Nou ja, soms hopen we dat. Vaker doen we gewoon alsof dat zo is. Omdat dat nu eenmaal rustiger voor onze hersenen is. 



zaterdag 16 augustus 2025

Altijd dat lastige verleden.

Natuurlijk is het groot, 41 meter hoog, al die dingen zijn groot, enorm enzo. Van een afstand lijkt er niets aan de hand. Pas als je dichterbij komt valt op dat het er heel anders uitziet dan de anderen die je eerder zag.

Als je in Sofia vanaf het metrostation Serdika naar het Borisova park loopt kom je het, net als je wat dwaas van alle langs toeterende auto's wordt, aan de rechterkant van de weg tegen. Het monument voor het Sovjet leger. Beter is, je komt de ijzeren schotten tegen die om het monument staan. Een deel van het monument is weggehaald, de rest wacht nog op verwijdering. 

Het monument was een jarenlang stekende likdoorn in de voet van Sofia. Al jaren geleden besloot de gemeenteraad dat het monument dat de "bevrijding" van Bulgarije door het nobele en edelmoedige sovjetleger verwijderd moest worden. Van dat verwijderen kwam niets terecht toen iemand ontdekte dat het beeld onder de landelijke overheid viel. En de landelijke overheid is hier permanent met zichzelf in discussie dus van dat verwijderen kwam niets terecht. Het duurde tot 2023 voor een slimme ambtenaar in Sofia bedacht dat er af en toe een brokje van het monument viel en dat het beeld dus moest worden verwijderd omdat er anders mensen beschadigd zouden kunnen raken. Nu staan er eindeloos veel ijzeren schotten rond het monument. Niet bepaald mooi maar er is iets gedaan en dat is hier al heel wat. Een deel van het monument gaat naar het Museum voor Socialistische kunst. Een wat vreemd, contextloos museum waar je in de museumwinkel bekers met de afbeelding van Stalin kunt kopen.

(Ik was kort in Sofia omdat mijn paspoort verloopt en de ambassade de plek is om daar wat aan te doen. Sofia is vijf uur en nog wat met de trein. De eerste trein gaat om half elf in de ochtend dus moest ik een nacht daar blijven. Nadat ik tegen 5en een pasfoto had laten maken was er nog mooi ruim tijd om op zoek te gaan naar het weinig genoemde monument "broederlijke heuvel". Ja, ik weet het, erg nerdy maar je zult mij maar zijn)

Het monument "broederlijke heuvel" ligt aan het eind van het Borisova park. Mooi park, om de tien meter staat er een gebeeldhouwde schrijver of toneelspeler die ooit wereldberoemd was in Bulgarije. Je zou er een prima, best lastige speurtocht kunnen organiseren. 


De Broederlijke heuvel lijkt van een afstand op alle andere socialistische monumenten, groot, groter, grootst. In het midden een grote obeliskachtige pilaar met een strijdbaar kijkende meneer en mevrouw. Links gekweld kijkende strijdende partizanen en rechts gelukkig kijkende burgers die aantrekkelijke Sovjetmilitairen verwelkomen. 



Wat het monument anders maakt is dat er overal graffiti is aangebracht. Dat zag ik nergens eerder. Voor ik wat Bulgaars begreep had ik kunnen denken dat het hier om anti Sovjet kreten ging. Hoewel de hakenkruizen al iets duidelijk zouden moeten maken. Overal is geklad, veel "cska" (een grote voetbalclub uit Sofia", veel beelden zijn beklad met rode verf, stukken van beelden zijn afgehakt. En de kreet "Ik haat zigeuners" doet ook niet veel voor je humeur. 

Het monument werd in 1956 "geopend". Er liggen 17 mensen uit het communistische verzet in en rond Sofia begraven. En je kunt van alles vinden van beelden uit de socialistische periode van dit land. Dat ze lelijk zijn, overdreven patriottistisch, zwaar pathetisch, een spel spelen met de geschiedenis. Maar ik werd toch wat droef van al het geklad. Als het monument geen waarde meer heeft, of gezien wordt als achterhaald, misschien zelfs fout in een oorlog die nooit echt gevoerd is, haal het dan weg, net als dat monument voor het Sovjet leger. Breek het af. Maar dit opzettelijke negeren, dat doet pijn aan de ogen. 

(De dag daarna duurde het verlengen van mijn paspoort, en daarmee mijn tijd in de ambassade 13 minuten. 13! Misschien kan de Bulgaarse Staat er stage gaan lopen)

donderdag 7 augustus 2025

De verdroging.

De zomer, de echte zomer begint zo'n beetje als de zonnebloemen open gaan. Her en der zie je dan velden elke dag wat geler worden. Herhaling, herhaling, want zoiets stond er al in het vorige blogje. 

Maar dat stralend gele, dat vrolijk makende gele, dat is natuurlijk niet waar de zonnebloem over gaat. Niet hier tenminste, niet waar ze ingezaaid, bespoten en daarna genegeerd worden.

De zomer was, of eigenlijk is want het de zomer is nog lang niet voorbij, heet. Alweer. Zo'n beetje vanaf half juni is de temperatuur nog maar erg incidenteel, ik denk alles bij elkaar een dag of 5 tot 6, beneden de 30 graden gekomen. Het hoogtepunt leek 40 graden te worden maar, ook dit jaar bleef het steken bij 39,5. Jammer. Als het dan toch ongemakkelijk heet is dan ook graag met een mooi nieuw record voor dit huis.

Behalve dat de eindeloos durende hitte irritant, saai, sloom makend en op een rare manier uitputtend is betekent het ook altijd de terugkeer van dat eeuwige zomerse probleem, het watergebrek. Al een tijd komt er 's ochtends tot een uur of 9 water uit de kraan. Dan stopt het en stroomt het pas tegen 8 of 9 uur 's avonds weer. Heel soms is er eerder water maar dat is eigenlijk alleen als burgemeester Gosho ergens verder weg naar een voetbalwedstrijd gaat kijken. Gosho draait het water open, en weer dicht. 

(Voor de nieuwe lezers van dit blog, al het drinkwater in het dorp komt uit de hoger gelegen heuvels bij het dorp. Via pijpen stroomt dat naar een bassin. Uit het bassin loopt het via een pijp naar het dorp. De pijpen zijn in de jaren 70 gelegd en sindsdien niet meer onderhouden. In Bulgarije loopt gemiddeld 60% van het water dat door pijpen loopt weg door scheuren, lekken en andere ellende. Palamartsa ligt in een dal. Er zijn huizen die laag in dat dal staan (Annet en ik wonen daar) en huizen die veel hoger staan. Door de zwaartekracht loopt het drinkwater eerst naar beneden en pas daarna naar de huizen die hoger liggen. Er zijn mensen die maar een maand of 4 per jaar water uit de kraan zien komen.)

Voor het eerst was er dit jaar een heuse dorpsvergadering over het waterprobleem. Want er was gemor. Gemor van klagende Bulgaren die elke dag, in de ochtend in het "centrum" hun koffie drinken, roddelen en klagen. En gemor van buitenlanders die vooral digitaal roddelen en klagen. Het was druk op de vergadering, al liet iedereen de eerste rij natuurlijk vrij, zo hoort dat. Burgemeester Gosho vertelde langdurig over alle ellende waar hij mee te maken had, een lek hier, een lek daar, het had niet genoeg gesneeuwd dus was het water op (van dat geklets over sneeuw word ik dus helemaal dol. In elke discussie over het water is er altijd wel iemand die wijsneuzerig zegt "ja, maar, het sneeuwt gewoon niet genoeg. Deze winter viel er 30 centimeter sneeuw! Wat nou niet genoeg? En als dat niet genoeg is waarom gaat er dan niemand .., sorry, daar ga ik weer). Nadat Gosho klaar was kwamen de vragen. En al vlug begon iets op te vallen. Er zijn hier steeds meer buitenlanders en een aantal van hen heeft een heus zwembad in de tuin. En dat zet dus, logisch denk ik, kwaad bloed. Toen er ook nog een mevrouw die weliswaar Bulgaars is maar getrouwd met een buitenlander begon te vertellen hoe zuinig en milieubewust zij met water omgingen werd het enige aanwezigen teveel. Wat ze wel niet dacht, een beetje jaren in het buitenland wonen en dan even aan hen komen vertellen hoe ze zich moesten gedragen. Nee, de sfeer was even helemaal weg.

Gosho haalde de Bulgaarse Ombudsvrouw aan die heeft uitgerekend dat er in Bulgarije 174.000 mensen geen of onvoldoende toegang hebben tot water. En hij zei ook, en dat was voor een toch anders erg optimistische Gosho erg realistisch en waarschijnlijk ook pijnlijk dat er niemand het waterprobleem van Palamartsa op kwam lossen. De staat is niet geïnteresseerd, de gemeente is niet geïnteresseerd en het waterbedrijf kan het al helemaal niets schelen. 

De vergadering doofde langzaam uit. Er waren geen oplossingen. Er waren niet eens suggesties voor een idee. Hoogstens denken Annet en ik aan het laten bedrukken van een tshirt met de tekst "niama bassein" ofwel "ik heb geen zwembad". 

De zonnebloemen, degene die hier staan, daarvoor is de droogte weer precies goed. Want het doel van de zonnebloem is verdrogen, tot zo'n veld bijna helemaal zwart is. En dan worden de koppen geoogst. Die koppen, of beter de zaden die daar in zitten, daar wordt dan weer zonnebloemolie van gemaakt. En dat brengt dan weer wat geld op. Al is dat lang niet genoeg voor de aanleg van een zwembad.

donderdag 10 juli 2025

Jaarlijks zonnebloemen waarderingsblogje

Hij kwam van rechts aangehold, over een veld waar een paar dagen geleden nog graan had gestaan. Hij leek me nog vrij jong, lenig, vlug ook. Op het pad bleef hij een tijdje naar ons zitten kijken maar toen we zijn kant uit bleven gaan dook hij het veld met zonnebloemen in. We maakte geen foto van hem. Vossen houden daar niet van, van ongevraagd gefotografeerd worden.

Rond Palamarsta kwamen ze wat later op, de zonnebloemen. We bekeken ze daarom bij Gagovo. Dat dorpje ligt op een ruim kwartier lopen. Je hebt daar een Thrasisch graf met een mooi hellinkje erachter waar dit jaar zonnebloemen op staan. 


Je kunt er misschien wel een hoop over zeggen, over die zonnebloemen. Maar er wordt al zoveel gezegd en gevonden over allerlei dingen. Je kunt beter kijken en verder gewoon stil zijn. Vossen vinden dat trouwens ook fijner.



Toen we naar de zonnebloemen gingen kijken, afgelopen zondag erg vroeg, woonden we hier precies vier jaar. Na vier jaar gaan dingen wennen, of ze komen niet meer heel erg onverwacht. En het is niet dat er niets te melden is. 


Ik bezocht een paar maal een Bulgaarse tandarts. Annet en ik werden geïnterviewd door de regionale tv over de Euro die hier op 1 januari 2026 de plaats van de Lev inneemt. Het huis kreeg een dakgoot aan de voorkant, er werd geschilderd, het trottoir lieten we opnieuw bestraten. En natuurlijk, het is tenslotte zomer, zijn er weer waterproblemen. Er komt soms wel, en soms geen water uit de kraan. 


Over al die dingen zou best wat, en ook meer dan wat gezegd kunnen worden. Maar het is, en ook dat is niet nieuw, warm. Veel te warm. Heet is misschien beter. Je hersenen gaan er langzamer door denken. Vandaag is het even beneden de 30 graden maar dat is hoogst uitzonderlijk. En nee, ook dat hoort erbij, bij wonen in Bulgarije, maar het is wel een ernstig beletsel bij het in elkaar zetten van een aardige zin. 

Dus neem ik een tijdje vrij van het schrijven van een stukje. Tot ergens eind augustus of zo. Dan gaan we weer naar Sofia voor een optreden van Orbital. Met een beetje geluk kan ik dan de draad naadloos oppikken met een stukje dat "Piemel, staart en Orbital" heet.