Socialistische beeldenroute

Mijn favoriete socialistische monumentje (ja, ik heb favoriete socialistische monumentjes) was tot voor zo'n drie weken geleden de afbrokkelende rode ster langs de weg iets voorbij Dolets. Het herinnert aan een hinderlaag van partizanen en aan het buitmaken door hen van een vrachtwagen. Annet en ik vonden het toevallig toen we er in de winter langsreden en ik naar buiten keek en iets roods in het bos zag. In andere jaargetijden is het monumentje niet zichtbaar. Teveel struiken, teveel bomen met teveel bladeren onttrekken het aan het gezicht.

Het afbrokkelen, het slecht vindbaar zijn, dat maakt de socialistische monumenten zo boeiend. Beeldend zijn ze vaak niet echt interessant. Het gaat meer om de verwrongen verhouding die dit land met die beelden heeft. Ze staan er. Maar slechts een enkeling kijkt er nog naar om. 

Echte hardcore marxistische beelden, een boze Lenin, een orerende Marx, die zie je alleen nog in het Museum voor kunst uit de socialistische periode in Sofia. Je kunt er, als je smakeloos genoeg bent een beker met het hoofd van Stalin kopen. In de echte wereld zijn het vooral nog beelden, monumenten die met de tweede wereldoorlog te maken hebben die er staan. 

In 1941 koos Bulgarije de kant van nazi-Duitsland. Het moment dat Duitsland Rusland binnenviel was ook het begin van de strijd van partizanen in Bulgarije. Om die strijd is door de socialisten na 1944 een complexe mythologie gebouwd. Hoe succesvol de strijd was is erg onduidelijk. Maar op mijn pc staat een Excel bestand met de namen van 3056 gewelddadig omgekomen partizanen en helpers. 

Op de geïmproviseerde beeldenroute die we drie weken terug zelf maakten kwamen we eerst in Strazhitsa. In de buurt van de plaats vonden we al eens een enorm, vrijwel overgroeid monument. Strazhitsa heeft een zeldzaam armoedige buitenwijk maar verder is het best een keurige plaats. Ik zag er eerder een monument maar toen was er geen tijd om het te bekijken.

In het centrum staat het monument "Moeder, voor de gevallenen in de oorlogen". Het is een mooi voorbeeld van een herdenkingsmonument zoals je ze hier ziet. Oorspronkelijk heette het "Moeder, voor de gevallenen in de anti-fascistische strijd". Het gemeentebestuur zat na de omwenteling van 1989 wat met die naam, en het monument in de maag. Weghalen ging te ver. Dus heeft men aan de achterkant van het monument de namen geplaatst van gevallenen uit de onafhankelijkheidsoorlog en de twee Balkanoorlogen. En zo kan het weer jaren mee.

In Tsarksi Izvor, een dorp meteen na Strazhitsa reden we totaal onverwacht tegen alweer een herdenkingsmonument aan. Ik werd er helemaal blij van. Hier waren de socialisten al zo slim geweest om meteen de namen van gevallenen uit eerdere oorlogen op het monument aan te brengen. Aan de voorkant de partizanen, aan de achterkant andere gevallenen. Je hebt belangrijk, en belangrijker.

Daarna kwam Gorski Senovets en ja hoor, alweer een monument. Maar de sfeer in het dorp was door een grote groep rondhangende mannen ronduit unheimisch dus hebben we er maar kort gekeken.

Het hoogtepunt, en mijn nieuwe favoriete monument stond langs een verlaten c-weg die hobbelend en bobbelend naar Dryanovets ging. Kijk nou toch eens. Een groot, tja, wat is het? Een bord? Een billboard avant la lettre? Ooit moet het helrood geweest zijn. De tekst vertelt dat in de strijd tegen het fascistisme en kapitalisme partizanen hier over heuvels en door de velden trokken. En dat is het. Meer niet. Er werd daar niet gevochten, er ging niemand dood en toch staat het enorme bord er. Prachtig. Als het niet zo ver weg was ging ik er elke week even kijken.

Langs de weg bij Koprivets vonden we het monument wat het hoogtepunt van de beeldenroute had moeten zijn. Maar niet was. Met heel veel gevloek en gescheld worstelden we ons door dood struikgewas. Overgroeid en nauwelijks zichtbaar staan er drie partizanen die voorzichtig op weg zijn naar ... geen idee waar ze heen gingen. De parkeerplaats lag vol met troep, zooi en andere vuiligheid. Zelden zoiets smerigs gezien. 

Ik weet niet of onze socialistische beeldenroute een succes gaat worden. Veel interesse in de geschiedenis van nog maar kort geleden is hier niet. De monumenten worden over het algemeen, als ze in dorpen of steden staan goed onderhouden, dat wel. En heel soms staat er nog een oud, verdord bosje bloemen bij. Wat ik op een onuitlegbare manier dan weer treuriger vind dan de totale verwaarlozing.