Over een bibliotheek die niet afschrijft en een verbrokkelende steen.

"Het is een klein boekje, met een rode omslag, en het staat er niet tussen". De bibliotheekmevrouw negeerde mijn woorden, of misschien sprak ik ze totaal verkeerd uit, dat kan ook heel goed. Ze ging zorgvuldig door de hele rij met boeken over plaatsen in de omgeving die hier in de bibliotheek Palamartsa staan. Na een tijdje vond ze, misschien triomfantelijk, het gezochte boek. Het was er, en het was blauwig. Maar dat het klein was had ik goed.

Vorig weekend liepen Annet en ik een stuk door het gebied dat tussen Palamartsa en het dorp Gagovo ligt. Ergens recht boven Gagovo ligt een bosje. Tien, vijftien bomen en een hoop struiken, meer is het niet. In de zomer kom je er wel eens een herder tegen die er met zijn schapen tegen de zon schuilt. Nu was het kaal, de bomen waren een deel van het blad kwijt en de struiken waren doordringbaar. Ergens in het bosje leek iets van steen te staan. En ja hoor, alweer een verbrokkelend monumentje. 

Ik denk dat het door het cyrillisch komt, mijn toenemende mate van obsessie met afgelegen monumenten. In Nederland kom je ook wel eens een steen met inscriptie tegen. Je leest het, terloops misschien en de tekst komt ergens in je hersenen terecht maar daar blijft die dan ook vaak wat verlaten en zinloos zitten. Door de nog steeds relatieve vreemdheid van het cyrillisch moet je iets meer moeite doen. En vaak is de tekst maar deels leesbaar. Dat maakt misschien dat het door mijn hoofd blijft gaan. Wat staat er? Waarom staat het monumentje daar? 

De steen bij Gagovo was gebroken, en heel slecht leesbaar. Er stonden twee deels leesbare namen op, met geboortedata en het begon met september 1923. 

In september 1923 werd er in delen van Bulgarije, en ook in de streek waar wij wonen, door voornamelijk communisten gevochten tegen de autoritaire regering van Bulgarije die in dat jaar net zelf aan de macht kwam door een staatsgreep. De opstand mislukte na een paar dagen. 

Dat de gebroken steen iets met die opstand te maken had leek logisch. Maar wat? En wie? 

Toen we hier pas woonden leende ik in de bibliotheek een boekje over de plaats Gagovo. Ik kon me herinneren dat er iets in stond over de opstand van 1923. 

Gelukkig doet men hier in de lokale bibliotheek niet aan afschrijven. Daar heeft de enige bibliotheekmevrouw ook helemaal geen tijd voor. Ze moet de hele dag aanwezig zijn, nieuwe boeken inwerken, uitleningen in een groot schrift schrijven en ook nog het hele gebouw schoonhouden. En waarom zou je in hemelsnaam boeken wegdoen? Er kan altijd nog een zonderlinge buitenlander komen die iets zoekt.

Het boekje "Gagovo een historisch overzicht met foto's" stamt uit 1997. Zesentwintig jaar oud! Dat lukt in Nederland alleen als het boek achter een radiator valt. Hoewel, daar zou het vast een keer gevonden zijn bij de transformatie van klassieke bibliotheek naar een multi disciplinair verhalen uitwisselcentrum. Maar, hier stond dit onmisbare boekje gelukkig nog steeds in de kast.

Onderaan de pagina (nee, die kan ik niet goed lezen, dat duurt nog wel een winter of twee, maar GoogleTranslate leert vlugger dan ik) staat: 

"Petko Genov Minchev uit Gagovo, die achterbleef bij de ploeg. Michail Kolev Kostadinov werd ook gevangengenomen in de oostelijke buitenwijken van het dorp. Geslagen, gemarteld en met bloederige wonden aan hun lichamen namen de soldaten de twee mee naar het noordwesten van het dorp naar de bovenkant van het "Kuriykata" gebied en daar werden ze op brute wijze neergeschoten."

Minchev en Kostadinov zijn de namen die op de verbrokkelde steen staan (het zijn niet de mannen waar een foto van op de bladzijde te zien is. Dat zijn weer twee anderen die werden neergeschoten). De twee zijn honderd jaar geleden op de plek waar Annet en ik de steen vonden doodgeschoten. 

De opstand van 1923 was in Bulgarije tijdens de communistische periode van 1944 tot 1989 een belangrijke historische gebeurtenis. Er werden monumenten gebouwd en de doden werden eerbiedig herdacht. Het honderdjarig jubileum van de opstand, afgelopen september, is nergens gevierd. Ook bij de steen bij Gagovo bleef het net zo stil als op elke andere dag. En dat is heel stil.

Dat ik nu weet wat er op die plek gebeurde betekent natuurlijk verder niets. Maar ik ben toch blij dat de bibliotheekmevrouw hier nooit afschrijft.