Voor de deur zat een poes.

Bij de rotonde vlak voor Targovishte kwamen we tot stilstand. De werknemers van de Khan Krum fabiek, ze repareren er militair materieel, staakten voor de zoveelste keer. Ze zouden graag hun salaris weer eens willen ontvangen. Geen onredelijk verzoek leek me. Toch stonden ze er al voor de vijfde week.

Het voorjaar verloopt hier in Bulgarije zoals verwacht. Niet gehoopt, verwacht. Al heel vroeg was het onbehoorlijk mooi weer. Net toen we de kachels en de kleden voor op de vloer op wilden gaan ruimen begon het te regenen. En dat bleef het doen. Voor aanstaande maandag wordt 15 cm sneeuw verwacht. Dat lijkt me belachelijk maar niet onmogelijk.

Omdat de Bulgaarse les uitviel en omdat we met het druilweer toch wat moesten reden we naar de Nikola Marinov galerie. De galerie, eigenlijk een museum is gevestigd in een gebouw dat doet denken aan een al erg lang geleden verlaten sporthal.

Voor de deur zat een poes. Een beter welkom kun je je niet denken. Meer musea zouden zo'n verwelkomingshuisdier moeten hebben.

Net als bij vorige bezoeken dook er uit een kantoortje een mevrouw op die zich duidelijk verbaasde dat er bezoekers waren. Bij het betalen van de toegangskaartjes was er even onduidelijkheid of wij nu wel of niet gepensioneerd waren. Voor ik bozig kon gaan roepen dat we er toch niet zo heel oud uitzagen (wat ik helemaal niet had gekund want ik weet niet hoe je "er uitzien" in het Bulgaars zegt) bleek dat de kassamevrouw een ander Bulgaars woord van ons verkeerd had verstaan. Iedereen moest lachen, we betaalden de euro toegang en de mevrouw deed het licht aan.

De galerie heeft 2 zalen. De ene met klassiekers (daar schreef ik al eens over) en in de andere hangen wisselende exposities. Deze keer hing er werk van een kunstenaar of vijf. Misschien was de overeenkomst dat ze allemaal in een min of meer realistische stijl werkten. Of hoe noem je dat? Dat je kunt zien waar het over gaat. Ik ben daar niet zo'n voorstander van maar je moet alles een kans geven.

Er hing, en misschien kun je over smaak twisten en moet je dat ook vooral doen, een hoop bagger. Nou ja, ik vond het bagger. Maar Annet vond het ook en meer bezoekers waren er niet.

Dit bijvoorbeeld. Volgens mij kan het zo in de showroom van een badkamerwinkel.

En deze kan zo in een eng, onverlicht tunneltje onder een niet meer gebruikte spoorlijn.

Maar deze, van Nikola Angelov-Garn vond ik best leuk. Reddingsschip heet het.

Of deze van dezelfde schilder. Nieuwe mens heet het. Ik denk dat ze in het dorp nogal zouden schrikken van de nieuwe mens.

Deze vonden we beiden mooi. Elizabeta Jankova maakte ze. Als we een paar duizend Leva op zak hadden gehad hadden we er één gekocht.

In de galerie hangen niet erg veel dingen die ik mooi vind. Maar toch kom ik er altijd erg vrolijk vandaan. De mensen die er werken zijn altijd blij verrast als er iemand komt kijken en er blijkt leven na de bouwvallen en de uitgestrekte graan- en zonnebloemvelden te zijn.

Toen we Targovishte uitreden waren de stakers van de rotonde verdwenen. Het protest van deze week zat er weer op. Maar ik denk dat ze er volgende week weer zullen staan. In de druilerige regen. Of als het echt tegenzit, in de sneeuw.

Een nieuwe hobby.

Van hier naar Krepcha, een klein dorp verderop, is het 9 kilometer. En in het stuk tussen Palamartsa en Krepcha liggen er vijf. Misschien zes. Maar zeker vijf.

Je kunt natuurlijk niet altijd langs socialistische beeldengroepen rijden. En op goed geluk door bossen zwerven, het mist een doel. Om zo af en toe dat broodnodige doel te hebben zoeken we de laatste tijd zo af en toe naar een kasteel, of een fort. De ruïnes ervan natuurlijk. 

Ik heb het denk ik wel eens eerder opgeschreven maar Bulgarije heeft een idioot rijke geschiedenis. De directeur van het Historisch Museum in Popovo liet ons eens een a4 zien met daarop iets van 500 puntjes. Allemaal plekken rond Popovo waar iets in de grond is gevonden. De man keek er tegelijk trots en moedeloos bij. 

Tussen Palamartsa en Krepcha liggen de ruïnes van zeker vijf kastelen of forten. Nu moet je het woord ruïne hier ook erg letterlijk nemen, en daarna nog wat letterlijker. Er is zelden veel te zien. Er zijn zelfs plekken waar geheel niets meer is te zien. Maar toch, het is een plek, het is een doel.

Onmisbaar bij de nieuwe hobby is de website Bulgariancastles.com. Hoewel weinig teksten me zo vlug in slaap laten sukkelen als de teksten op deze website staat er ook altijd dat ene onmisbare ding, een coördinaat. Heel soms geeft de tekst ook een tip over hoe je bij de ruïne kunt komen maar dat is maar zelden. En dat is dan ook meteen het enorme verschil tussen Bulgarije en zeg, Nederland. Waar in Nederland bij elke bezienswaardigheid wel een routeaanwijzing, informatiebord en als het meezit zelfs een frietkraam staat is er hier, het zal zo langzamerhand niet onverwacht meer zijn, helemaal niets. 

Na Krepcha zet je de auto neer tegenover de illegale vuilstort. Je loopt richting een vallei, gaat naar links en stuit op een verzameling bijenkasten. Als je je daarlangs hebt gewurmd duikt er al vlug een pad naar rechts op. Dat ga je in. Zo om de zoveel tijd kijk je op GoogleMaps om te zien of je al bij het opgegeven coördinaat bent.

Al erg vlug waren we op één lijn met het opgegeven punt. Dat bleek ergens naar rechts op een best steile heuvel te liggen. We liepen nog even door om te kijken of de heuvel minder steil werd. Maar dat is eigenlijk nooit zo, en nu dus ook niet.

We liepen omhoog. 

Boven was, zoals verwacht niet meteen iets te zien.

Maar gelukkig vonden we een muurtje.

En daarna zelfs een best hoog muurtje.

En veel later een ingestorte muur waar ooit de ingang was. Topdag!. We slenterden vrolijk rond, kwamen niemand tegen en stuiterden met beleid weer de steile helling af. Er was geen informatiebord, audiotour of folder, nergens stond een wegwijzer.

Het fort bij Krepcha werd gebouwd in de tijd van de Thraciërs (2 eeuwen voor Christus) en werd gebruikt tot in de Middeleeuwen. En niemand kijkt er meer naar om.

Macht, corruptie en leugens

Je zou, wanneer je deze stukjes tekst zo af en toe eens leest, zomaar het idee kunnen krijgen dat het hier in Bulgarije één groot, vrolijk, weliswaar zwaar rammelend maar toch, feestje is. Maar wat wij beleven is natuurlijk niet waar het (ook) echt over gaat.

Het Bulgaarse constitutionele hof heeft de laatste verkiezingen eens doorgenomen en er zijn ernstige fouten in procedures, stemcommissies, tellingen en ander schoons geconstateerd. Er werd door 1 of 2 mensen 273 stembiljetten ingevuld en er bleek dat sommige Bulgaren die vanuit het buitenland stemden dat nog een keer in Bulgarije zelf deden. Vanwege deze bevindingen moeten 16 parlementariërs de Bulgaarse tweede kamer verlaten. Er kwam ook alsnog een nieuwe partij het parlement in. Maar aangezien dat weer eens een extreem nationalistische splinter is wordt je daar ook niet echt vrolijk van. 

Corruptie is misschien het grootste probleem van dit land. Populair is husselen met gemeenschapsgeld. Met regelmaat lees je weer eens dat van een opgeleverde (snel)weg het asfalt de helft dunner is geworden dan was afgesproken. Ook de al veel geplaagde watervoorziening is populair. In Shumen liep 80% van het water door breuken de waterleiding uit voor het de klant bereikte. Na een miljoenen kostende operatie waarbij de leidingen werden vervangen (door bedrijven die dit anders nooit deden) loopt nu 83,7% van het water weg. Voor wie op de hoogte wil blijven van corruptie met Europese subsidies is het account van de Europese Aanklager (@EUProsecutor) op X een niet te missen hulpmiddel. Alle Europese landen zie je voorbij komen maar Bulgarije toch weer net iets vaker dan de rest. "Mooi" vond ik vooral de fraude van 94,5 miljoen euro door de voormalige directeur van de Bulgaarse spoorwegen en twee bedrijven. De bedrijven deden alsof ze een bepaald veiligheidssysteem aan konden leggen (wat ze helemaal niet konden), de ex-directeur wist dat en de hele klus werd in het geniep uitbesteedt aan een derde partij. De Europese Aanklager heeft ook een dik jaaroverzicht gemaakt. Gelukkig staan er makkelijk leesbare infoplaatjes in. Die van Bulgarije staat boven dit stukje.

Ik schreef een tijd terug hier al eens over illegale vuilnisdumpplekken. Het is geheel toevallig maar de Bulgaarse staat kwam direct in actie. Burgemeesters werden verplicht om de illegale sites schoon te laten maken. In het begin van  dit jaar dook er een interactieve kaart op waarop je kon zien welke illegale sites er waren en welke al waren opgeruimd. Met grote vreugde zagen Annet en ik dat de enorme dump net buiten het dorp Svetlen een groen bolletje had gekregen. Hoe fantastisch was dat! We rijden elke week langs de dump bij Svetlen, op weg naar weer een hoofdbrekende Bulgaarse les. En het zal de lezer waarschijnlijk verder niet interesseren maar, de illegale dump bij Svetlen is nog net zo groot en net zo vies als toen we er vorig jaar gingen kijken. Er is niets gedaan, niet schoongemaakt, niet opgeruimd. Er is alleen van een rood bolletje op de kaart een groenbolletje gemaakt.

Aan het eind van deze week organiseert de club van (of voor) gepensioneerden een lunch omdat de lente dan echt begint. Het vrolijk rammelende leven gaat gewoon weer door. Maar er is iets op de achtergrond, altijd.

Tot zover mijn spreekbeurt.

Zoals wel vaker met de uitjes die hier georganiseerd worden was het tot op de dag dat we gingen onduidelijk wanneer we precies weg zouden gaan. Burgemeester Gosho had geregeld dat we naar het stadion van FC Ludogorets zouden gaan en daar van alles over de club te zien zouden krijgen. Hij vertelde er over toen we de Bulgaarse ozb belasting op het gemeentehuis gingen betalen. Er leken steeds meer mensen met het uitje mee te gaan. We zouden met een busje gaan, na een tijdje verdween het -je en werd het "Een BUS". Ik zag al een spelersbus voor me.

Toen we om 12.30 op het plein voor het winkeltje van Stefka kwamen hingen er wat buitenlanders op een bankje. Er was geen bus. Ongetwijfeld kwam die nog. Er werd wat heen en weer gekletst over wie er nu verzonnen had dat de vertrektijd 12.30 zou zijn terwijl iedereen wist we om 13.00 weg zouden gaan. Er kwamen nog wat mensen aangeslenterd. Gosho zelf kwam ook. Er kwam geen bus, zelfs geen busje. Zoals altijd werden we over wat stoffige auto's verdeeld.  Annet en ik reden met een Bulgaar mee die een paar jaar in Duitsland had gewerkt en beter Duits sprak dan wij ooit Bulgaars zullen spreken. Zijn oude vader was ook mee. Een man met pretoogjes en negen katten. Buurman Jordan zat, met zijn chronische rugpijn ongemakkelijk tussen ons in op de achterbank.

Bij het stadion van Ludogorets in Razgrad stopten de auto's op de geheel lege parkeerplaats voor spelers. We slenterden naar het veld. Na een minuut of vijf kwam er een publiciteitsmedewerker, we mochten hem Emo noemen, die Engels sprak en vaak "come on" en "you guys" zei. Emo vertelde dat Ludogorets in 1945 werd opgericht, dat er 11.000 mensen in het stadion konden en dat de ploeg moeite had een binding met de stad Razgrad te hebben. Het stadion zat bijna nooit in de buurt van vol. Maar er kwam een plan dat dat zou gaan verhelpen. Hij moest daar zelf om grinniken. 

We kregen van alles te zien. Al is er in een stadion niet zo heel veel te zien. De gang waar de spelers staan te wachten tot ze het veld op gaan en waar ze een kind in de hand krijgen gedrukt. De kleedkamers, vitrines met vaantjes, de perskamer. Buurman Jordan kreeg meteen een zekere vanzelfsprekendheid toen hij achter de interviewtafel ging zitten.

Zo'n beetje op het eind kwam er een meneer die overduidelijk vele uren in de sportschool doorbracht. Hij had het hoogtepunt van de rondleiding in zijn hand. Fortuna is een adelaar en de mascotte van de club. Voor elke wedstrijd vliegt Fortuna van het dak van het stadion naar een standaard op de middenstip. Alle aanwezigen klappen dan. Er zijn wedstrijden waar de vlucht van Fortuna het hardste applaus oplevert. Iedereen mocht op de foto met Fortuna maar dat heb ik maar aan me voorbij laten gaan. Adelaars zijn niet geboren om op een veredelde selfie terecht te komen.

Was het nu klaar? Nee, er bleek ook nog een trainingsveld te zijn. Daar gingen we ook nog kijken maar het enthousiasme bij een deel van het groepje begon wat weg te zakken. Er stond een grote spelersbus met een adelaar erop geschilderd. Ik wilde nog opgetogen wijzen en zeggen dat het toch bijzonder was dat men Fortuna daarop had afgebeeld. Maar ik bedacht me net op tijd dat Fortuna er natuurlijk was omdat een adelaar het symbool van de club was, en niet andersom. Al had ik dat leuker gevonden. Er waren voetbalvelden, kleedkamers, en een prijzenkast. FC Ludogorets is al 13 jaar achter elkaar kampioen van Bulgarije dus er stonden flink wat bekers. Dat steeds maar winnen leek me weinig spannend maar Emo was er duidelijk trots op.   

Na afloop reden we met de Duits sprekende meneer, zijn vader en buurman Jordan terug naar Palamartsa. De Duits sprekende meneer vertelde dat hij met het geld dat hij opzij had kunnen leggen toen hij in Duitsland werkte een paar stukken land had gekocht waar hij nu aardbeien en frambozen op verbouwde. Als er geplukt moest worden had hij soms wel 40 mensen in dienst. Het is me toch wat met die arbeidsmigranten. 

Bij thuiskomst bleek de buurvrouw op visite te zijn gegaan en had Jordan zijn huissleutel niet mee. We dronken koffie in de zakkende zon en hij zei dat het een mooie dag was. 

3 maart was weer zoals elk jaar.

Het begint elk jaar te laat. Maar bijna alles hier begint te laat. Een groep oudere Bulgaren loopt rond 9.45 (afgesproken was 9.30) het plein tegenover het winkeltje van Stefka op. Burgemeester Gosho zegt tegen een aantal mensen die op het "terras" van Stefka blijven zitten dat ze ook bij de groep moeten gaan staan. De meesten doen dat. Dan houdt er iemand een toespraak waarbij de stemverheffingen steeds in volume toenemen. Daarna zingt de Pensionerski Klup een paar liederen. Er worden een viertal kransen gelegd bij het monument op het plein. En daarna wordt het rommelig. 

Vanaf 1396 tot 1878 is Bulgarije Ottomaans. Rond 1760 begint er iets van een Bulgaars zelfbewustzijn te ontstaan. Rond 1800 beginnen Bulgaarse revolutionairen met gewapende groepen Bulgarije vanuit Roemenië binnen te vallen. Ze hopen zo een revolutie tegen de Ottomanen te ontketenen. Dat lukt niet echt. In april 1876 is er weer zo'n inval. Ook deze is niet succesvol maar de reactie van de Ottomanen is zo buitensporig (vele honderden mensen komen om, tientallen dorpen worden in brand gestoken) dat de verontwaardiging in West Europa en Rusland groot is. Rusland valt Bulgarije binnen en verslaat na een lange en bloedige oorlog de Ottomanen. Op 3 maart 1878 wordt het verdrag van San Stefano getekend. Dit verdrag is het begin van de onafhankelijkheid van Bulgarije. En het is ook het begin van de Bulgaarse aanhankelijkheid voor Rusland.

Zo'n 2 kilometer ten westen van Palamartsa staat een klein monumentje dat herinnert aan de Russisch Ottomaanse oorlog. Elk jaar op 3 maart wurmen de bezoekers van de formele herdenking op het plein zich in een onduidelijk aantal auto's met vierwielaandrijving. Dit jaar zat ik bij iemand in de auto die ik nog nooit eerder zag, maar dat maakt niet uit. Af en toe zei hij wat in een zwaar dialect, ik verstond het niet. Maar hij vond het wel leuk, zo'n buitenlander in de auto. Na een hoop gestuur en geglij (door de gesmolten sneeuw zijn de meeste "wegen" veranderd in modderpoelen) kwamen we bij het monumentje. Waar het ook weer ging als elk jaar. Er worden wat kransen gelegd, er is een groepsfoto en er wordt wat met alarmpistolen geschoten. Ondertussen wordt er vrolijk met Bulgaarse en Russische vlaggen gezwaaid. Omdat 1878 niets met Putin, Oekraïne of andere moderne pijnpunten te maken heeft besloot ik me van de Russische vlag niets aan te trekken. 

Na de foto's reden we weer hotsend en klotsend terug naar het dorp. Tot de volgende 3 maart.

Annet, die voor de geopereerde Anneke zorgde en daarom was thuisgebleven vroeg of het allemaal weer hetzelfde was. Ja, maar ook weer niet helemaal.

Tot dit jaar deden wij als buitenlanders op 3 maart gewoon onwetend wat mee. Of en wat er in die lang voorbije oorlog precies gebeurde, we wisten het niet. Hoogstens verbaasde me de nogal decentrale plek van het monumentje me. 

Om en rond Palamartsa blijkt, stond in een artikel dat ik vond terwijl ik zocht naar heel iets anders, lang en hard gevochten te zijn. Bijna alle inwoners van het dorp vluchtten het dorp uit en delen van het dorp werden vernield. Een aantal malen heeft het er op geleken dat de Russische troepen het onderspit zouden delven. De gevechten vonden voornamelijk plaats in de vallei waar het kleine monumentje staat. Na de oorlog is er zelfs een kleine kapel gebouwd om "het wonder van Palamartsa" te gedenken. In de kapel werd door een oudere mevrouw dag en nacht een kaars brandend gehouden. 

Maar, de mevrouw ging dood, de kapel was van leem en brokkelde door een gebrek aan onderhoud langzaam weg. Wat nu nog aan de kapel herinnert is een klein bosje. En, omdat je hier zeker als het sneeuwt weinig te doen hebt, ik heb het bosje opgezocht. Als je heel goed kijkt zie je nog een houten paal staan die ooit van een afrastering was. Dat is, ik geef het toe, vrij weinig en misschien ook niet echt heel bijzonder. Maar ik vond het, al kan dat aan het geploeter door de sneeuw liggen, toch een hele vondst.