Maar dat deed ze dus toch maar niet.

Het ziet er gezellig uit, zo op de foto. Veel mensen. Veel gepraat, je hoort het bijna door het beeld heen. Het was de wens van Annet's moeder, die hierna gewoon Betsie heet al was het maar omdat dat korter is dan "Annet's moeder". Maar, het was dus de wens, dat doen ze daar in dat tehuis. De wens was wel naar voren gehaald. Buiten een sorbet eten. Met iedereen. Omdat dat nog kon. 

Maar iedereen die er was, misschien Betsie zelf ook wel, dacht, of wist, dat het bijna klaar was. 

Maar dat was het dus niet. 

Het blog is een beetje een rommeltje de laatste tijd. Net als in het echte leven is het ritme weg. Annet is in vijf weken drie keer naar Nederland gevlogen. En op zeven poezen passen is best leuk maar je hersenen gaan er toch wat raar van doen. Nou ja, of ze gaan raarder doen dan ze al deden.

Betsie kwam dit jaar in een tehuis terecht. Iets kleinschaligs voor dementerende mensen. Er werd erg tegenop gezien, tegen dat tehuis. Maar ze voelde zich er veel eerder dan gedacht best op haar gemak. Ze hielp met aardappelen schillen, want alleen maar zitten, wat is daar nou aan? Net toen iedereen een beetje aan de nieuwe situatie was gewend wilde ze een bord pakken, uit een kast. Het is een beweging van niks. Maar voor je dat kon bedenken lag ze al op de grond. 

Het leek eerst een gebroken heup. Maar dat was het dan weer net niet. Of toch wel, daar wil ik vanaf zijn. Betsie is 92 en, eerder dan ik me realiseerde ging het plots over of ze dan nog wel of niet geopereerd zou worden. Het werd "wel". Ik geloof dat het best goed ging, al blokkeer ik vrij vlug als het over pinnen in benen gaat. Mannen hebben dat, die kunnen nergens tegen. Maar, er werd dus geopereerd. Wat best goed ging. Maar daarna hield het bijna op. Er was een vreemde hoge koorts. Aftakeling, weinig tot geen contact meer, een soort van opgeven misschien. 

"Ik ben levensmoe" heeft ze tegen een dokter gezegd. Wat ik best een heldere gedachte vind. Met pillen en dat soort dingen werd gestopt. Er was altijd wel iemand bij haar. Annet ook, al moest ze daarvoor dan naar Nederland vliegen. 

Maar Betsie ging niet dood. Misschien dat het soms wel bijna zo leek. Ze heeft het geloof ik zelfs een keer aangekondigd, "Roep iedereen maar want ik ga dood hoor". Maar dat deed ze dus toch maar niet.

Annet woont nu alweer drie dagen in Bulgarije. Heel voorzichtig, heel langzaam wordt het iets rustiger. Soms hebben we het alweer over of Gijs nu wel of niet aan zijn oor geopereerd moet worden. Of over waar we een volgende keer gaan wandelen. Of over de absurde gedachte dat Betsie in februari misschien gewoon 93 gaat worden. Al is februari natuurlijk nog wel een heel eind weg.

Ik vond de grot!

Steek een schep in de grond en je vindt iets ouds. De meeste scheppen in de grond worden hier gezet door de mensen van het Historisch Museum in Popovo. En als ze wat vinden berichten ze daarover op hun Facebookpagina (echte websites zijn hier niet zo populair, te duur enzo). En die berichten jagen je (ok, mij) dan volledig de gordijnen in. Want ze doen het slim hoor, ze vinden een nog intacte Romeinse put, of een prachtig graf van lang geleden, en dat beschrijven ze dan glorieus. En met foto's. En daar gaat het dan "fout", want je kunt natuurlijk nooit zien waar dat wat er gevonden is nu precies staat.

Zo'n beetje links achter het dorp is een heuvel, wij noemen hem "De uitzichtheuvel". Hij kijkt uit over het dorp en er gaan nog wel eens (nou je, heel erg soms) mensen naar toe om te picknicken of zo. Je kunt aan de linkerkant omhoog maar dan moet je over een saai tractorpad. Aan de rechterkant is veel leuker maar dan moet je het dorp uitlopen langs een plek waar je, als je pech hebt, wordt achtervolgd door een clubje wild blaffende honden. Mocht je daar een gezellig beeld bij hebben, gisteren beten ze nog iemand. 

                                      (foto Historisch Museum)

In 2023 vonden de mensen van het Historisch Museum, min of meer per ongeluk, de ingang van een grot. Luid trompetgeschal want de gemeente Popovo had tot op dat moment nog geen grot. Er kwamen grotonderzoekers over en die deelden mee dat de grot iets van 7 meter lang was, en dat hij misschien nog wel verder liep. Iemand gaf als reactie op het Facbookbericht dat hij zeker wist dat er een heel gangenstelsel liep. Tot wel aan Ruse toe. Ruse ligt hier 60 kilometer vandaan. Bulgaren denken graag groots.

                                      (foto Historisch Museum)

Deze week liep ik het dorp uit zonder honden tegen te komen. Waarschijnlijk sliepen ze nog. Aan de rechterkant de heuvel op en dan fijn door het hoge gras en de dicht opeenstaande bosjes heen. Er was niemand, er was zelfs geen konijn of hert. Bovenop de heuvel zou ooit een kasteel hebben gestaan. Dus ik zocht een beetje naar de overblijfselen van ingestorte muurtjes. Maar die waren er natuurlijk niet. Maar er was wel een gat, een best groot gat. De ingang van de al eerder gevonden grot. Ik twijfelde niet. Nee zeker niet. Ik ging daar echt niet in. Weet je hoe claustrofobisch die dingen zijn, grotten? Ik vind de foto's van Historisch Museum al beklemmend. Maar ik weet nu waar de grot is. En dat lijkt me wel genoeg.

                            (foto Historisch Museum)

(Annet is ondertussen weer teruggekomen uit Nederland. En er vandaag weer naar toe gegaan. Je zou er vast een hoop over kunnen zeggen. Maar dat doe ik toch maar niet.)

(geen)

Ze hadden een beetje een "En wat ga je nu met ons doen?'" blik. Of misschien was het eigenlijk een "En hoe zit het met eten? Is er wel genoeg eten in huis? blik. Dat laatste ligt eigenlijk meer voor de hand.

Het is waarschijnlijk iets waar je wel aan denkt voor je naar een buitenland emigreert. Nou ja, ik niet. Ik heb al een tijd geen ouders meer en broers of zussen heb ik nooit gehad. Maar Annet zal er vast wel eens aan gedacht hebben. Dat er iets zou gebeuren met haar moeder. Of een broer of zus. Maar er is een verschil tussen denken en meemaken.

Meemaken is slecht nieuws te horen krijgen om vervolgens in een soort waas op zoek te gaan naar een vliegtuig, een vliegveld en hoe daar te komen. Vanmorgen vroeg ging ze op weg. Taxichauffeur Ali bracht haar naar het vliegveld van Boekarest. Vandaar vliegt ze naar Amsterdam om dan weer met een trein naar het oosten van het land te gaan. Voor misschien/waarschijnlijk/maar je weet het nooit/nee, waarschijnlijk toch waarschijnlijk, haar laatste bezoek aan haar moeder. 

Ik zou natuurlijk best, zonder het voorafgaande mee te delen zo om de week wat op dit blogje kunnen zetten. Vorige week vonden we na veel vloeken en tieren de wel erg goed in doornstruiken verstopte resten van een Romeinse villa. Of een herfstrondje, dat had ook gekund. Maar, dat zou gekunsteld zijn. Niet echt enzo.

Maar tegelijkertijd ben ik ook niet zo van de kommer en kwel of erger stukjes. Er zijn vast mensen die dat kunnen. Maar mijn zinnen worden er dan niet beter op. 

Ik blijf hier in Palamartsa. Er moet iemand tegen Gijs zeggen dat hij beter niet van die muur af kan springen, of tegen Wim dat hij Anneke niet achterna moet zitten. Maar dat schrijf ik misschien later nog wel eens op. Een keer. Al heb ik geen idee wanneer.

Ik begrijp ze steeds beter, die arbeidsmigranten.

Het hondje heet Jacko, hoe de man zelf heet vergeet ik altijd. Soms, zoals afgelopen week kom ik hem tegen als ik een stukje ga lopen. Aardige man, en hij is de enige in het hele dorp die zijn hond aan de lijn uitlaat. Hij vertelde dat het hondje eigenlijk van zijn dochter is. Maar de dochter is in Nederland gaan werken. We vergeleken even de inwoneraantallen. Nederland 18 miljoen, Bulgarije 6 miljoen. Zijn dochter had net een huis gekocht in Nederland. Ze werkt daar als Digitale Manager. We wisten alle twee niet goed wat dat precies was. Maar het leek ons een knappe baan.

Zo'n drie jaar terug werd er hier een vrij gigantische fraude ontdekt bij de aanleg van de Hemus snelweg. Rond de 55 miljoen leva (tussen de 25 en 30 miljoen euro) werd weggesluisd  naar, ik dacht Dubai. Afgelopen week werd in het parlement door een oppositiepartij voorgesteld een commissie op te richten die zich bezig zou gaan houden met achterhalen waarom er voor die fraude nog steeds niemand is aangeklaagd. Het voorstel werd verworpen.

De zoon van de buren werkt al sinds jaren als boekhouder in Londen. De zoon van Anneta, die ons onze eerste woordjes Bulgaars leerde, werkt als vrachtwagenchauffeur in Spanje. De zoon van Ali de taxichauffeur werkt in Gent. Hij repareert er treinen. 

Ook weer afgelopen week werd in het parlement voorgesteld om een commisssie te laten kijken naar het verloop van de burgemeestersverkiezing in de stad Pazartsjik. De signalen van fraude, het kopen van stemmen en andere onrechtmatigheden waren wel heel erg sterk. Het voorstel werd verworpen.

Petar, onze andere buurman werkte een tijd in Italië. Ali de taxichauffeur werkte zelf in Duitsland. Vladimir, die we tegenkwamen in een supermarkt was conciërge op een school in Den Haag. Fatme, die op de boerderij aan de rand van het dorp woonde werkt nu ergens in Duitsland.

In één van de wijken van Sofia moest het vuilnis ophalen worden aanbesteed. Er deden twee bedrijven mee. Van het ene bedrijf vlogen in een week tijd drie vuilniswagens "spontaan" in brand. Het andere bedrijf vroeg 3 maal zoveel als verwacht voor het ophalen van het vuilnis. De gemeente weigerde dit te betalen. Er wordt nu geen vuil opgehaald. 

De zoon, of dochter, daar wil ik van af zijn van Dancho die op de hoek van de straat woont heeft een tuindersbedrijf in Ierland. De dochter van Mustafa werkt al jarenlang voor een distributiecentrum in Nederland. 

Het gemiddelde maandloon in Bulgarije ligt, bruto, tussen de 1500 en 3500 Lev (deel het door 2 en je hebt de euro bedragen). Het gemiddeld maandloon in 2024 was in Nederland 3875 euro (vermenigvuldig het met 2 en je het het getal in Lev). 

En het is klein hoor, maar toch. Vlak buiten het dorp is een illegale vuilnisdump. Voornamelijk bouwafval ligt er. Begin dit jaar werd de plek afgesloten. Een beetje op z'n Bulgaars, aarden walletje met een greppel er achter. We zagen zelfs een beveiligingsbedrijf er controlerend langs rijden. Ik liep er deze week toevallig langs. Er was een groepje struiken verwijderd en langs de aarden wal en greppel was gewoon een nieuw weggetje aangelegd. Het eerste verse bouwafval lag er al weer.

Ik begrijp ze steeds beter, die arbeidsmigranten.

Stemmen is nog een heel gedoe.

De laatste keer dat we mochten stemmen kregen we onze stembiljetten, drie weken na de verkiezingsdag licht gekreukt terug van Nelly van de post. Ze lachte er een beetje besmuikt bij. De stembiljetten waren niet verder dan Sofia gekomen.

Nederland heeft het stemmen vanuit het buitenland prima geregeld. Je schrijft je een keer in via de website stemmenvanuithetbuitenland.nl en daarna krijg je keurig en ruim op tijd alle papieren toegestuurd. Al kan er daarna nog van alles misgaan natuurlijk.

Dit jaar ging het bij mij bijna verkeerd. Weken geleden ging ik naar Sofia om mijn paspoort te verlengen bij de ambassade. Dat leek allemaal Nederlands efficiënt te verlopen. Tot ik nooit meer iets hoorde over mijn paspoort. Vroeger verlengde ambassades zelf paspoorten maar, bezuinigen, bezuinigen, dat werk wordt nu in Nederland gedaan. En dat duurt natuurlijk veel langer. Na een week of negen begin ik me toch wat zorgen te maken. Ik zal de lezer verder mijn licht gekmakende zoektocht langs naar niets verwijzende websites en geautomatiseerde telefoonnummers besparen maar, pas nadat iemand me, misschien per ongeluk, het mailadres van de ambassade in Sofia stuurde kwam het goed. Mijn paspoort lag daar al een tijdje op me te wachten. Het, ongetwijfeld geautomatiseerde email bericht was niet verstuurd. Maar daarna ging het snel. Een koerier bracht het naar het dorp en Godlof, ik was weer Nederlander.  

Met een ingevuld stembiljet ("Doe het stembiljet in de witte envelop", "Doe de witte envelop met de stempas en een kopie van een paspoort(!) in de oranje envelop") gingen we naar het postkantoor. Het postkantoor is een hokje in het gemeentehuis, koud in de winter en overdadig warm in de zomer. Je brengt er post, haalt er post, je kunt er de elektriciteit betalen en je pensioen ophalen (het is goed om te weten wanneer de pensioendagen zijn, je moet dan hemeltergend lang wachten).

Wacht, wat uitleg. De post in Bulgarije is een staatsbedrijf. Voor je gaat juichen, het is een intens inefficiënt en al jaren over de rand van het faillissement glijdend bedrijf. Ik was jarenlang ideologisch voorstander van staatsbedrijven maar dat was dus voor ik in Bulgarije ging wonen. De post, een langzame hel. Het openbaar vervoer, tragisch slecht met onbehoorlijk onbeschofte mensen. Al moet ik toegeven dat alles wat aan de markt wordt overgelaten niet veel beter werkt.  

Wat weken terug moest de minister die over de post gaat in het openbaar toegeven dat sommige postkantoren al jaren het geld dat ze ontvingen van klanten die de elektriciteit kwamen betalen niet doorstuurden naar het stroombedrijf maar zelf hielden om de huur, de salarissen en het hout voor in de kachel te betalen. Vraag me niet hoe het kan, maar hier kan het.

Nelly, zij van de post, moet het hele adres wat op de envelop staat intikken in een rammelend automatiseringsprogramma, als ze alles (ja, ook de afzender) in allerlei vakjes heeft getikt komt er een barcode uit een printertje en dat gaat dan op de envelop. Per envelop duurt het ongeveer 6 minuten. Omdat het nog veel langer duurt als ze westers schrift naar cyrillisch om moet zetten (nee, daar is op het postkantoor geen handig programmaatje voor) besloot ik deze keer maar mijn stembiljet naar de ambassade in Sofia te sturen, zo bleek het adres gewoon in het cyrillisch en Sofia ligt ook veel dichterbij dan Den Haag. Drie weken lijkt me overbrugbaar. 

Nadat we Nelly hadden beloofd dat we dit jaar geen kerstkaarten meer zouden sturen, ze was met het omzetten van alle adressen bijna een dag bezig geweest, liepen we naar huis. Daar las ik over de verkiezingen in Pazardzjik. Er waren schimmige mannen met dikke pakken bankbiljetten in auto's met ondoorzichtige ramen gesignaleerd. Stemmen, vooral die van armere Roma werden gekocht, zo werd gezegd, voor 50 leva (25 euro). Deze laatste verkiezingen werden gehouden omdat de vorige ongeldig was verklaard, wegens omkoping en andere onrechtmatigheden. 

Het is hier altijd wat. En vaak is het erger.