Over een bibliotheek die niet afschrijft en een verbrokkelende steen.

"Het is een klein boekje, met een rode omslag, en het staat er niet tussen". De bibliotheekmevrouw negeerde mijn woorden, of misschien sprak ik ze totaal verkeerd uit, dat kan ook heel goed. Ze ging zorgvuldig door de hele rij met boeken over plaatsen in de omgeving die hier in de bibliotheek Palamartsa staan. Na een tijdje vond ze, misschien triomfantelijk, het gezochte boek. Het was er, en het was blauwig. Maar dat het klein was had ik goed.

Vorig weekend liepen Annet en ik een stuk door het gebied dat tussen Palamartsa en het dorp Gagovo ligt. Ergens recht boven Gagovo ligt een bosje. Tien, vijftien bomen en een hoop struiken, meer is het niet. In de zomer kom je er wel eens een herder tegen die er met zijn schapen tegen de zon schuilt. Nu was het kaal, de bomen waren een deel van het blad kwijt en de struiken waren doordringbaar. Ergens in het bosje leek iets van steen te staan. En ja hoor, alweer een verbrokkelend monumentje. 

Ik denk dat het door het cyrillisch komt, mijn toenemende mate van obsessie met afgelegen monumenten. In Nederland kom je ook wel eens een steen met inscriptie tegen. Je leest het, terloops misschien en de tekst komt ergens in je hersenen terecht maar daar blijft die dan ook vaak wat verlaten en zinloos zitten. Door de nog steeds relatieve vreemdheid van het cyrillisch moet je iets meer moeite doen. En vaak is de tekst maar deels leesbaar. Dat maakt misschien dat het door mijn hoofd blijft gaan. Wat staat er? Waarom staat het monumentje daar? 

De steen bij Gagovo was gebroken, en heel slecht leesbaar. Er stonden twee deels leesbare namen op, met geboortedata en het begon met september 1923. 

In september 1923 werd er in delen van Bulgarije, en ook in de streek waar wij wonen, door voornamelijk communisten gevochten tegen de autoritaire regering van Bulgarije die in dat jaar net zelf aan de macht kwam door een staatsgreep. De opstand mislukte na een paar dagen. 

Dat de gebroken steen iets met die opstand te maken had leek logisch. Maar wat? En wie? 

Toen we hier pas woonden leende ik in de bibliotheek een boekje over de plaats Gagovo. Ik kon me herinneren dat er iets in stond over de opstand van 1923. 

Gelukkig doet men hier in de lokale bibliotheek niet aan afschrijven. Daar heeft de enige bibliotheekmevrouw ook helemaal geen tijd voor. Ze moet de hele dag aanwezig zijn, nieuwe boeken inwerken, uitleningen in een groot schrift schrijven en ook nog het hele gebouw schoonhouden. En waarom zou je in hemelsnaam boeken wegdoen? Er kan altijd nog een zonderlinge buitenlander komen die iets zoekt.

Het boekje "Gagovo een historisch overzicht met foto's" stamt uit 1997. Zesentwintig jaar oud! Dat lukt in Nederland alleen als het boek achter een radiator valt. Hoewel, daar zou het vast een keer gevonden zijn bij de transformatie van klassieke bibliotheek naar een multi disciplinair verhalen uitwisselcentrum. Maar, hier stond dit onmisbare boekje gelukkig nog steeds in de kast.

Onderaan de pagina (nee, die kan ik niet goed lezen, dat duurt nog wel een winter of twee, maar GoogleTranslate leert vlugger dan ik) staat: 

"Petko Genov Minchev uit Gagovo, die achterbleef bij de ploeg. Michail Kolev Kostadinov werd ook gevangengenomen in de oostelijke buitenwijken van het dorp. Geslagen, gemarteld en met bloederige wonden aan hun lichamen namen de soldaten de twee mee naar het noordwesten van het dorp naar de bovenkant van het "Kuriykata" gebied en daar werden ze op brute wijze neergeschoten."

Minchev en Kostadinov zijn de namen die op de verbrokkelde steen staan (het zijn niet de mannen waar een foto van op de bladzijde te zien is. Dat zijn weer twee anderen die werden neergeschoten). De twee zijn honderd jaar geleden op de plek waar Annet en ik de steen vonden doodgeschoten. 

De opstand van 1923 was in Bulgarije tijdens de communistische periode van 1944 tot 1989 een belangrijke historische gebeurtenis. Er werden monumenten gebouwd en de doden werden eerbiedig herdacht. Het honderdjarig jubileum van de opstand, afgelopen september, is nergens gevierd. Ook bij de steen bij Gagovo bleef het net zo stil als op elke andere dag. En dat is heel stil.

Dat ik nu weet wat er op die plek gebeurde betekent natuurlijk verder niets. Maar ik ben toch blij dat de bibliotheekmevrouw hier nooit afschrijft. 

Losse eindjes

Soms zijn er losse eindjes. Een verhaal is dan niet af, of er komt toch nog iets na. Losse eindjes dus. Al zijn er ook dagen, en toevallig is deze dag er zo één, dat alles hier een los eindje is. 

Voor Lies, die verdween heeft Annet nog een tijd 's avonds brokjes buiten gezet. Maar daar is ze mee gestopt. Lies is er niet meer. En dat is jammer. Al is jammer meteen weer een ontoereikend woord.

De verkiezingen van een paar weken terug. In de rest van het land was er een hoop kabaal over stemmachines die wel, niet en toen toch weer wel gebruikt mochten worden. Hier bleef het rustig. Gosho, de burgemeester van Palamartsa is gelukkig herkozen. Al was dat zonder tegenkandidaat ook weer niet zo heel moeilijk. Palamartsa hoort bij de gemeente Popovo. Ook de burgemeester van Popovo, Lyudmil Vesselinov is herkozen. Als hij de hele termijn uitzit, en alleen doodgaan kan dat waarschijnlijk verhinderen, is hij 36 jaar burgemeester. Er is ook een nieuwe gemeenteraad in Popovo maar elk nieuws daarover is mij ontgaan. 

Heel lang terug schreef ik iets over het Thracische graf bij Gagovo. Gagovo is een half uurtje lopen van waar wij wonen. Het graf ligt midden in landbouwgrond maar dat mocht de pret nooit drukken. In de jaren 70 van de vorige eeuw is het graf gevonden en om het te beschermen tegen wind, regen en sneeuw werd er een houten constructie gebouwd, ijzeren platen er op als dak, klaar. Tot twee jaar geleden een boer zijn land in brand zette. Een vonk sloeg over en weg was de beschermende constructie. De gemeente Popovo, die van Lyudmil Vesselinov zou iets nieuws gaan bouwen. 

Dat is dus nog steeds niet gebeurd. Misschien wil men het eerst totaal laten overgroeien om het dan quasi verbaasd opnieuw te ontdekken, Lyudmil kan dat denk ik.

We hebben sinds 1 of 2 november weer de hele dag water. Al betekent dat niet dat dit losse eindje niet meer los zit. Volgend jaar zal er weer geen water zijn. 

Een tijd terug zette ik hier een kaartje neer met daarop hoe het water in het dorp kwam. En ik weet het, het kan niemand in Nederland verder wat schelen, maar dat kaartje klopt niet.

Dit kaartje klopt wel.

Ik kwam Joe (de enige buitenlander hier die perfect Bulgaars spreekt) tegen en vertelde hem over een gebouwtje dat ik vond in een vallei. Zonder veel moeite te doen kon je daar water hard horen stromen. Na een zondagse expeditie naar het gebouwtje en wat gesprekken van hem met oude Bulgaren (die zijn er hier zat) kwamen we tot de conclusie dat er op twee punten water het dorp in kwam. Het gebouwtje dat ik vond pompte water naar de coöperatie. Vandaar ging het weer verder het dorp in. De vraag is nu, kan het water dat daar nog steeds stroomt opnieuw in het dorp terecht komen. En hoe dan? En wie gaat dat doen? En vooral, wie gaat dat betalen? 

Ik zei toch dat het niemand in Nederland wat kon schelen.

De eeuwigheid duurt hier soms maar een paar jaar.

"Ik zie het! Denk ik. Er steekt daar iets betonnerigs boven de bomen uit". Annet zag het het eerst terwijl we reden op een doodstille weg, ergens tussen de op een afbrokkelende en verlopen nieuwbouwwijk uit begin jaren '70 lijkende "stad" Strazhitsa en het afgelegen dorp Asenovo. Ergens hier moest een monument zijn. Het stond zelfs, een beetje, op Google Maps. Al was onduidelijk wat het was, en waarom en al die andere dingen die hier zo vaak raadselachtig zijn.

Het eerste dat we tegenkwamen, nadat we lopend de weg die waarschijnlijk naar het monument liep in waren gegaan was een enorm parkeerterrein. Het was natuurlijk leeg. Onkruid groeide opgewekt uit barsten en gaten. Aan de zijkant lag het gebruikelijke gedumpte grof vuil. Op de grond lagen lachgas ampullen. En heel veel hulzen van kogels. 

Er stond zelfs een schietschijf. Een schietschijf! Het was mooi weer, dat wel. De sfeer was toch anders licht unheimisch geweest. Of geworden.

Een niet onderhouden asfaltweggetje boog langzaam omhoog en om een dicht beboste heuvel heen. Dat bos zorgde ervoor dat het monument pas heel laat zichtbaar werd. Terwijl het toch een erg fors ding was.

Wanneer je de weg volgde zoals de bedoeling was (en je niet jezelf door allerlei struiken heen vloekte zoals wij deden) verscheen er eerst een langwerpig blok met daarop een rij mensen die waarschijnlijk de verworpenen en onderdrukten van de wereld moesten verbeelden. 

Daarna (wat een makkelijk en erg kort woord is voor geklauter en gestruikel over een met boomtakken overgroeide trap) kwam er een vrijstaand beeld van, denk ik, iemand die geslagen werd. 

En daarna was er dan het enorme, ik gok zo'n twintig meter of meer, hoge beeld, van, denk ik, een vlam. Dat het een vlam voor moet stellen weet ik niet zeker maar ik kwam erop omdat je in het monument kunt komen. 

Het is allemaal nogal brokkelig en ook erg donker maar onder het monument zijn wat kamers. In de grootste is op de vloer een rond gat. Die zie je hier vaker. Er brandde een herdenkingsvuur, eeuwige vlam in. En het ronde gat bevindt zich precies onder het midden van het enorme gevaarte erboven. Een vlam dus, misschien.

Waarschijnlijk stonden er ooit teksten op de muur maar de platen waarop die stonden lagen kapot op de grond. De enige uitgehakte, en daardoor nog leesbare tekst was "вечна слава", "eeuwige glorie". 

Later, aan de cyrillische kant van het internet werd duidelijk dat het monument het "Monument van het partizanendetachement Goornoryakhov" heet. Deze vrij grote partizanengroep vocht in de Tweede Wereldoorlog al vanaf 1941. Het monument staat, waarschijnlijk, daar waar het staat omdat er in 1944 in die bossen langdurig, en hard is gevochten tussen partizanen en de politie en het leger van Bulgarije. 

Aan de cyrillische kant vond ik ook een oude ansichtkaart van het monument. Ik heb geen idee hoe oud het monument is (al gok ik dat het in 1981 is neergezet) maar zo zag het er dus ooit uit. Er was geen enkele boom op de heuvel, er was ruim zicht op het hele gevaarte.

Na de haast geluidloze overgang in 1989 van stilstaand communisme naar, nou ja, iets anders lijkt er niemand meer naar het monument omgekeken te hebben.

Toen we weggingen was het net zo stil als toen we aankwamen. Er was niemand en nu het weer omslaat zal het ook met geweerschieters wel rustiger worden. Volgend jaar zal het monument weer iets onzichtbaarder zijn geworden door verder groeiende bomen en oprukkend onkruid. En over een paar jaar zal het er nog steeds zijn, maar ook weer niet want zien kun je het dan niet meer. Wat ik een mooi maar tegelijkertijd intens treurig idee vind.