Een lastig monument

Er was geen pijl die een richting aangaf. Er was geen bordje. Er was geen uitleg. Het monument stond er, was er. En verder niets.

Nu de auto weer probleemloos over de Bulgaarse gaten in de Bulgaarse wegen reed konden we eindelijk naar Razgrad. Razgrad is een stad met ruim 28.000 inwoners en ligt op een drie kwartier rijden van Palamartsa. In de stad stond volgens een webpagina een vrij enorm monument en omdat je nu eenmaal een doel moet hebben werd dat monument een doel. Annet en ik waren eerder in Razgrad en iets enormigs was ons nooit opgevallen. Er is een grote moskee die eeuwig gerestaureerd wordt en een massief blokkendoosachtige schouwburg maar een groot monument, nee. Pas na lang staren op het Google Maps kaartje van de stad zag ik iets dat het zou kunnen zijn. Al was er op het kaartje verder geen handige pin met uitleg. 

In het park lieten mensen hun hond uit. Aan de lijn! Mensen zaten op een bankje, sommigen jogden zelfs. Het monument ligt in het noorden van het park en is, in alle opzichten enorm. Eerst is er enorme leegte, en dan een enorm monument. Er was verder niemand. Nee, dat is niet zo. Er was één oudere mevrouw. Ze was net eerder dan ik bij het monument. Ze bekeek de uitgehakte namen onder het monument. Bleef even staan en liep toen verder. Van haar aanwezigheid, haar leeftijd, haar kijken zou je iets kunnen maken, met woorden dan. Maar dat zouden speculatieve woorden worden. 

Het monument heet Пантеон на безсмъртието, wat zoveel betekent als Pantheon van onsterfelijkheid. Maar het heet ook nog monument voor de strijders tegen het fascisme en kapitalisme. Het is gebouwd in 1981. In 1981 werd in Bulgarije gevierd dat Bulgarije 1300 jaar bestond. Overal werden monumenten onthuld, er waren grote tentoonstellingen, concerten, er was een overvloed aan activiteiten (meer, erg veel meer informatie hierover in "The cold war from the margins" van Dragostinova).

Monumenten in Bulgarije zijn soms, en ik heb lang over een woord nagedacht maar ik kom niet verder dan "problematisch", lastig kan ook bedenk ik me. In bijna elk dorp staat wel een monument. Vaak is dat om de gevallenen in de twee Balkan oorlogen te herdenken maar met grote regelmaat kom je iets tegen dat na wat uitzoeken te maken heeft met iemand die gevallen is in de strijd tegen het fascisme. Nu kan er niemand kan tegen een antifascistisch monument zijn alleen zijn al die monumenten wel neergezet door het regime dat hier tussen 1944 en 1989 zat. En dat was een regime met zijn eigen geheime politie, strafkampen en doden. 

Onder het driepotige monument in Razgrad zijn, in iets van een cirkelvorm namen uitgehakt. Het zullen, waarschijnlijk gesneuvelde partizanen zijn. In het midden is iets waar een vlam zou moeten branden. Of, dat lijkt zo te zijn. Want er brandde geen vlam.